‘Wie er ook in het Witte Huis belandt, de basis is zeer smal’

Koen Petersen (politicoloog en Amerikanist): ’Het goede nieuws van deze presidentsverkiezingen is: de democratie leeft! Een record-opkomst en het besef dat elke stem telt, hebben de electorale vitaliteit van de VS aangetoond. Voor de Republikeinen is het goede nieuws dat de Trump-koers van de afgelopen vier jaar duurzamer lijkt te zijn dan aanvankelijk gedacht. Trump is niet weggevaagd. Het voorspelde einde van de Republikeinen als relevante partij is voorlopig niet in zicht.

‘Het goede nieuws voor de Democraten is dat Biden er waarschijnlijk met de hoofdprijs vandoor gaat. Na een halve eeuw in Washington, waarvan hij er dertig besteedde om president te worden, gaat zijn levenslange droom in vervulling. Toch duurt het nog even voordat de uitslag formeel bekend is. Het tellen van de stemmen is nog niet afgerond, juridische procedures kunnen nog voor vertraging zorgen.

‘Die juridische aanvechting is niet uitzonderlijk, dat gebeurde ook in 2016 en 2000, maar in de praktijk worden eerder een paar honderd stemmen gekanteld en niet duizenden, dus invloed op de uiteindelijke uitslag heeft dat niet. En in historisch perspectief valt deze gang van zaken nog mee. Bij de verkiezingen van 1876 tussen Rutherford Hayes en Samuel Tilden werd de uitslag pas een dag voor de inauguratie in 1877 van de nieuwe president beslecht.

‘Trump maakte de fout de overwinning te claimen terwijl de stemmen nog worden geteld – dat past meer bij dictatoriale operetteregimes in verval. Dat helpt wel om zijn achterban boos en scherp te houden. Zo bezien is Trumps reactie wel te begrijpen, hij kan zijn ruim 68 miljoen kiezers, zijn medewerkers en geldschieters niet achteloos in de kou laten staan. Daarvoor staat er te veel op het spel. Biden heeft de rol van verzoener al aangenomen, met een gematigde en geduldige reactie bewandelt hij de high road.

‘Het succes van Biden op korte termijn zal echter vooral worden bepaald door zijn bereidheid om richting Republikeinen een handreiking te doen. Als hij bij zijn eerste pogingen daartoe door de luidruchtige progressieve vleugel van zijn Democratische partij met succes tot de orde wordt geroepen, kunnen we weer vier moeizame jaren tegemoet zien.’

Lars Duursma (communicatie-expert, voerde campagne voor Obama in 2008 en 2012): ‘We zien een wereldmacht in verval waar de democratie al veel langer op het spel staat. Afgestompt door vier jaar van chaos, leugens en krankzinnigheid, zouden we bijna vergeten hoe ongekend en volslagen onverantwoord de speech was die president Trump uitsprak op de verkiezingsavond. Zover is Amerika inmiddels dus afgegleden.

‘Ook via Twitter doet Trump er alles aan om elke nederlaag te presenteren als frauduleus. Hij gebruikt drie universele stappen om z’n achterban woedend te maken: laat mensen zien wat ze kwijt dreigen te raken (de verkiezingswinst), presenteer dit als iets wat hen wordt afgepakt (diefstal!) en wijs de tegenstander aan (links Amerika, fake news). Laten we uitkijken om dit soort gedrag te normaliseren, simpelweg omdat Trump het vaker doet. Want het is niet normaal. En het is gevaarlijk.

‘Biden heeft aangegeven dat de cijfers er goed uitzien en dat hij een overwinning verwacht, maar claimt die verkiezing bewust niet. De cijfers lijken inderdaad in zijn voordeel. Maar ook bij een overwinning zal zijn machtsbasis beperkt zijn zonder een meerderheid in de Senaat. Daarbovenop zal hij dan de gevolgen op z’n bord krijgen van een voorganger die er alles aan doet om te zorgen dat zo min mogelijk Amerikanen zijn gezag ooit zullen accepteren.’

Manon Portos Minetti (Amerikanist en historicus gespecialiseerd in koloniaal geweld in de VS): ‘Dat toch ongeveer de helft van het land lijkt te kiezen voor onder andere racisme, misogynie, white supremacy, complottheorieën en regelrechte leugens, valt veel progressieve Amerikanen zwaar. De blue wave, of blue tsunami die was verwacht na alle protesten, de complete mislukking van het coronabeleid en alle beschuldigingen van racisme, seksueel geweld en belastingontduiking door de president, is niet uitgekomen.

‘Het is glashelder geworden dat het Amerikaanse volk compleet gepolariseerd is, en dat is iets wat opgelost moet worden, ongeacht wie er wint, wil het land verder komen. Door die verdeeldheid is elke nieuwe bewoner van het Witte Huis de pineut. Biden wordt wel gezien als een goede luisteraar die voor verzoening kan zorgen tussen de gepolariseerde groepen. Maar de Democratische partij heeft zich teveel gericht op de ‘coastal elite’ en heeft de ‘working class’ in de steek gelaten. Dat wordt een van de grootste uitdagingen, mocht Biden winnen.’

Maarten Zwiers (docent geschiedenis en American studies aan de Rijksuniversiteit Groningen): ‘Met een campagne die grotendeels gebaseerd was op witte identiteitspolitiek, het aanwakkeren van boosheid en het zaaien van angst heeft hij toch weer voldoende conservatieve stemmers weten te mobiliseren, waardoor hij bijzonder competitief is gebleken in de race voor het Witte Huis. Op een enkele uitzondering na is er nauwelijks kritiek vanuit de Republikeinse Partij gekomen, ook niet op Trumps ‘overwinningstoespraak’, wat het sektarische karakter van de Republikeinen blootlegt.

‘Hoe lang houden de Republikeinen deze strategie nog vol in presidentsverkiezingen? Het feit dat Biden zoveel stemmen heeft binnengehaald in Georgia en Arizona (staten die Republikeins waren de afgelopen jaren) is geen goed teken voor de Republikeinse Partij. In tegenstelling tot vier jaar geleden hebben de Democraten bovendien veel energie gestoken in de Blue Wall staten Michigan, Wisconsin en Pennsylvania, het oude industriële hartland van de VS dat altijd Democratisch stemde maar in 2016 naar Trump ging.

‘De Democraten moeten een nog diverser kiezerspubliek aanspreken. Daarin ligt de electorale kracht van de partij. ‘We, the people’ tegen het ‘us versus them’ van de Republikeinen. Mocht Biden dankzij deze coalitie president worden, dan gaat het echter lastig voor hem worden om al die verschillende groepen tevreden te houden, want hun belangen lopen vaak erg uiteen. Bovendien is de machtspositie van de Republikeinen in het Congres sterker dan in 2008, toen Bidens oude baas Barack Obama het Witte Huis won. Al deze factoren kunnen een negatief effect hebben op de beleidsagenda van Biden.’

Bianca Pander (Amerikanist en partner bij campagnebureau BKB): ‘Het is dus geen Blue Wave geworden, ondanks de vele honderden miljoenen die in de campagnes van senatoren zijn geïnvesteerd. Ook op lokaal niveau is het niet gelukt deelstaatbesturen te laten verkleuren. Wel is het gelukt om in een aantal staten behoorlijk progressieve initiatieven over het legaliseren en decriminaliseren van drugs aangenomen te krijgen. Het levert een diffuus beeld op. Wat heeft de kiezer gedreven om wel op Biden te stemmen, maar vervolgens op een Republikeinse senator, zoals in Maine?

‘Beide partijen zullen diep de analyse induiken om uit te vinden hoe dat precies komt, welke kansen ze hebben laten liggen bij welke doelgroepen en hoe ze dat beter kunnen aanpakken. Als president zal Biden vooral moeten gaan samenwerken. Hij kan niet zoals Trump heeft gedaan zaken naar eigen inzicht doordrukken. Het wordt heel hard werken voor Biden en beseffen dat het behoorlijk lastig zal worden een progressieve agenda te voeren, zoals zijn plannen voor de vergroening van de economie. Dat het geen zin zal hebben valse beloftes te doen, zoals gratis gezondheidszorg.

‘Obama had ooit een campagne van hoop en grote dromen. Voor veel Amerikanen is het op een enorme teleurstelling uitgelopen. Dat weet Biden, die Obama’s vicepresident was, ook. Biden zal vooral moeten proberen de Amerikanen weer bij elkaar te krijgen. Dat is al complex genoeg met een economie in puin en een gezondheidsdrama dat nog lang niet is opgelost.

‘Ik hoop dat Biden daar goed en rustig over zal nadenken. Maar ook de roep vanuit de eigen achterban om Trump hard aan te pakken zal weerstaan. Er lopen al veel rechtszaken tegen Trump, onder meer over zijn belastingaangiften. Biden moet daar niet ook vol op gaan zitten. Daarmee creëert hij geen verzoening, maar juist revolte. Maar daar is Biden gelukkig de man niet naar. Wat dat betreft is hij de geschikte persoon op het juiste moment.’