Wie adoptie stopt, miskent het gevolg van deze pandemie

De commissie-Joustra pleit voor een (tijdelijke) stopzetting van internationale adoptie. De commissie beklaagt zich in het rapport over belemmeringen in haar werk door de coronapandemie. Onopgemerkt wordt de invloed van covid-19 op kinderen wereldwijd. Naar verwachting zal die leiden tot aanzienlijk meer kinderen in tehuizen.

‘Sociale wezen’ door corona

Ten eerste door oversterfte onder ouders en grootouders van kwetsbare kinderen in arme landen. Ten tweede leidt corona tot grotere armoede juist in gezinnen die al balanceren op de rand van het bestaansminimum. Ouders zullen zich in wanhoop gedwongen zien hun kind te vondeling te leggen of af te geven bij een tehuis met de belofte van een dak boven het hoofd en dagelijks eten. Het aantal ‘sociale wezen’ zal daardoor flink stijgen.

Neem een onderzoek door United Hospital Fund in de staat New York. Daar verloren tussen maart en juli vorig jaar 4.200 kinderen een ouder en kwamen naar schatting 325 duizend kinderen onder de armoedegrens terecht.

Wanneer corona in een welvarend land al deze enorme effecten heeft, dan is onvoorstelbaar, maar goed voorspelbaar, wat er elders gebeurt. In veel ontwikkelingslanden hebben grootouders een sleutelrol in de opvoeding, en juist zij zijn kwetsbaar.

Het gevaar dreigt ook dat tehuiskinderen nu zonder voorbereiding of begeleiding uit de tehuizen worden ontslagen en op straat gezet, omdat verzorgers er niet meer willen werken uit angst voor besmetting. Tehuizen zijn hotspots van besmetting, net als verzorgingstehuizen in de westerse wereld. Goed gereguleerde adoptie kan in en na de pandemie levensreddend zijn.

Niettemin snijdt de commissie deze uitweg af. Zelfs een paar honderd kinderen (meer worden in Nederland jaarlijks niet geadopteerd) mogen niet de kans krijgen hier in een gezin op te groeien. Als zou hun adoptie het aantal tehuizen, met wereldwijd ongeveer 7,5 miljoen tehuiskinderen, vergroten.

Veel aandacht voor identiteit

Geen aandacht dus voor covid-19 dus in het rapport. Wél veel aandacht voor identiteit. Bijna steeds gaat dat over problemen om de genetische ouders van geadopteerden te achterhalen. Vanuit medisch oogpunt is genetische afkomst van belang.

Bij ziektes als kanker of hart- en vaatziektes wordt steevast gevraagd naar de familiegeschiedenis voor een prognose over verloop en behandeling. Hopelijk gaan (poly-)genetische profielen van de patiënten zelf een steeds grotere rol spelen. Buiten kijf staat dat medisch gezien genetische afkomst belangrijk is.

Helaas maakt de commissie snelle stappen naar identiteit als kenmerk van de persoonlijkheid. Veel geadopteerden zijn niet in staat hun ‘afkomst en identiteit te achterhalen’, en dat geeft problemen. Je genetische afkomst kennen wordt zo identiek met je identiteit vinden. Is er voldoende reden om aan te nemen dat het ontbreken van kennis over de genetische ouders noodzakelijk leidt tot identiteitsproblemen? Dat zou lijken op genetisch determinisme, in plaats van het belang erkennen van opvoeding en alledag-ouderschap.

De commissie vat in een bijlage empirisch onderzoek naar identiteit en welbevinden van geadopteerden anekdotisch samen. De conclusie is dan ‘dat interlandelijke adoptie samengaat met problemen voor de geadopteerde kinderen.’

Zulke narratieve samenvattingen van onderzoek zijn selectief en kunnen misleidend zijn. Meta-analyses, de kwantitatieve synthese van empirische studies, zijn een veel beter alternatief. En zulke meta-analyses zijn beschikbaar.

Die van Juffer en Van IJzendoorn van 88 studies over identiteit bij bijna 45 duizend deelnemers wees uit dat het zelfbeeld van geadopteerden niet minder was dan dat van niet-geadopteerden, dus niet staat of valt met kennis van de genetische ouder.

Deze zomer publiceerden we in The Lancet een tweeluik: meta-analyses van de empirische gegevens en beleidsaanbevelingen op lokaal, nationaal en mondiaal niveau. Die analyses hebben we ook de commissie toegestuurd. Die analyses, van meer dan 300 studies in ruim 60 landen, tonen enorme achterstanden van tehuiskinderen. Opgroeien in een tehuis is structurele verwaarlozing, en dat is ernstige kindermishandeling.

Dekker: kinderbescherming

Anderhalf jaar geleden noemde minister Sander Dekker adoptie nog primair een kinderbeschermingsmaatregel. Kinderbescherming in geval van structurele verwaarlozing kan uitmonden in (internationale) adoptie als er geen andere mogelijkheden zijn, zoals we stellen in de Lancet-beleidsaanbevelingen. Dat is in het belang van de tehuiskinderen, en niet vanwege de kinderwens van adoptieouders. Want we zagen in onze meta-analyses in The Lancet een enorme inhaalslag in ontwikkeling na plaatsing in een adoptie- of pleeggezin. Het is dus een heel effectieve kinderbeschermingsmaatregel. Een omvangrijk recent onderzoek van Ter Meulen en collega’s geeft aan dat internationaal geadopteerden in Nederland gemiddeld meer tevreden zijn over hun leven dan andere Nederlanders.

9 procent negatief

Slechts 9 procent denkt overwegend negatief over hun adoptie en afstand. Dat die 9 procent stem krijgt en gehoord wordt, is goed. We moeten echter voorkomen dat de andere 91 procent wordt vergeten en dat adoptieouders die de wetgeving en de regels hebben gevolgd het gevoel krijgen een ernstige misstap te hebben begaan. Tegen die achtergrond is het begrijpelijk dat adoptieouders een petitie tegen de stop op adopties zijn gestart. Toch moet niet hun kinderwens, maar het belang van de tehuiskinderen vooropstaan.

Bestrijding van misstanden? Ja, zeker. Deur dicht voor kinderen die ook na zorgvuldig onderzoek in eigen land niet kunnen worden opgevangen, juist nu zoveel extra kinderen door de pandemie in tehuizen en op straat dreigen te verdwijnen? Asjeblieft niet.

_{Marian Bakermans-Kranenburg is hoogleraar neurologische aspecten van opvoeding en ontwikkeling aan de VU in Amsterdam.}