‘Wees niet bang: China wil de wereld helemaal niet domineren’

De macht in de wereld verschuift. De westerse hegemonie brokkelt af. Dit was tot voor kort bijna ondenkbaar. Afgelopen zaterdag vierde Berlijn dat dertig jaar geleden de Muur viel: het communistische Oostblok onder leiding van Moskou verdween als wereldmacht; het westerse model van parlementaire democratie en vrije markt had de Koude Oorlog uiteindelijk gewonnen, zo leek het. Toch noemt de Franse president Macron de Navo ‘hersendood’, in een uitgebreid interview met The Economist van deze week.

Wat heb je aan het westerse militaire bondgenootschap als de leider, de Amerikaanse president Trump, de vrienden bestookt met dreigementen en op eigen houtje de steun aan de Koerden in Syrië intrekt, terwijl een ander lid, Turkije, dit buurland binnenvalt, tegen de wens van de bondgenoten? De onenigheid tussen Europa en de VS rond Syrië speelt twee andere machten op het wereldtoneel in de kaart: Rusland en China. Verschuift de macht hun kant op?

Dit was de brandende kwestie in een rondetafelgesprek op de Nexus-conferentie zondag in Amsterdam. Een van de gasten, de Britse historicus Peter Frankopan, schrijft in zijn laatste boek, De nieuwe zijderoutes, dat Europa en de VS zo druk zijn met zichzelf (de Brexit en het fenomeen Trump), dat ze nauwelijks doorhebben dat ze niet veel langer het centrum van de wereld zullen zijn; dit worden China en de landen langs de oude zijderoutes naar Turkije. Hij zei in Amsterdam dat de VS de greep op wat er in de wereld gebeurt hebben verloren en Europa zich geen raad weet met de uiteengevallen wereldorde.

Amateur-strategen

Het Westen heeft zijn gezag verspeeld met militaire interventies, zei de Afghaanse mensenrechtenactiviste Sima Samar. Een democratie invoeren naar westers model heeft in haar land geen vrede gebracht. Het handhaven van de mensenrechten is het allerbelangrijkste voor de bevolking. Ze kreeg steun van de man naast haar aan tafel: de Amerikaanse admiraal Michael Mullen; die was militair adviseur van de presidenten Bush en Obama. Er was veel te weinig aandacht voor het opbouwen van een vreedzame samenleving in Irak en Afghanistan na de interventies, zei hij. Dat speet hem voor Samar. Hij gaf een kijkje in de keuken: topambtenaren bleken bij al zijn overleggen fervente ‘amateur-militair-strategen’, die graag over troepenverplaatsingen wilden praten, maar niet zo graag over vredesopbouw.

Democratie moet van de burgers zelf komen, dat heeft het Westen wel geleerd, zei Michael Ignatieff, die lang geleden gezaghebbende boeken schreef over de Balkanoorlogen van de jaren negentig. Dat de democratisch geworden landen in Oost-Europa een autoritaire weg in zijn geslagen, ondervond hij aan den lijve in Hongarije, waar president Orbán hem en zijn Open Society-instituut het land uit pestte. Dus hij ziet, net als Frankopan, dat het liberale Europa aan belang inboet. Maar de opkomst van China als mogelijk nieuwe hegemonie, baart hem zorgen: het is per slot een autoritair, onderdrukkend regime.

Voor Chinees tegenwicht zat de venture capitalist Eric Xun Li aan tafel. Al dat getob over China als mogelijk nieuwe dominante wereldmacht is nergens voor nodig, betoogde hij: China is daar helemaal niet op uit. Het land zou het ook niet kunnen, geen enkel land trouwens. Li verwacht dat de wereld nog lang zonder één dominante macht zal blijven. China’s opkomst is geheel vreedzaam verlopen, zonder militaire avonturen zoals die van het Westen. Alle grensconflicten met de vele buren zijn door onderhandelingen opgelost, op dat met India na. Frankopan: ‘Vergeet de machtstrijd rond de Zuid-Chinese Zee niet.’

Pikorde

En wat denkt Li van de confrontaties in Hongkong? Jammer genoeg is een deel van de bevolking ontevreden over de unieke oplossing van twee systemen in één land, zei hij, maar er is veel minder geweld dan in Parijs of Barcelona en de ordetroepen grijpen niet zo hard in als de Franse of Spaanse. Toch denkt Frankopan dat het moment nadert dat China zich niet meer zo behoedzaam kan opstellen. Afghanistan is een buurland: wat gaat China doen als het Westen daar echt militair weg is?

Voor Europees tegenwicht zat José Manuel Barroso aan tafel, de Portugese oud-voorzitter van de Europese Commissie. Vrede was het bestaansrecht van de Europese samenwerking na de Tweede Wereldoorlog, dat is voor de jongeren misschien wat achterhaald, zei hij. Nu is een voortrekkersrol bij de bestrijding van de opwarming van de aarde een goed thema voor de EU. China is een wereldmacht, dat merkte hij goed aan de pikorde op bijeenkomsten van de G20. ‘De echte machten zijn de VS en China, daarna de EU als we een beetje eensgezind zijn, Rusland wil wel, maar is economisch niet sterk genoeg.’ Hij ziet het niet als bedreiging: ‘Europa heeft belang bij de opkomst van China.’ Europa kan een sleutelrol spelen in een wereld met veel uiteenlopende machten, juist omdat de EU zoveel ervaring heeft met compromissen sluiten. ‘Europa is veel sterker dan we vaak denken. De Chinese president Xi zei het zelf eens tegen mij: we hebben veel respect voor Europa want jullie hebben echte verzoening tot stand gebracht.’