We moeten Oekraïne juist nu niet aan lot overlaten

Vandaag gaan de Oekraïners naar de stembus voor de lokale-, de regionale en de burgemeestersverkiezingen. Dat geldt nog niet voor de conflictgebieden in het zuidoosten. Maar degenen, die wél stemgerechtigd zijn, zullen in grote meerderheid hun stem gaan uitbrengen, zo is de verwachting.

Weliswaar kandideren, in het bijzonder voor het burgemeesterschap, nog steeds figuren met een lang niet altijd brandschoon verleden, maar nieuwe kandidaten maken hun opwachting. Het vertrouwen in iets wat op een parlementaire democratie gaat lijken, is ondanks de alom nog aanwezige scepsis, gegroeid door een aantal maatregelen en nieuwe wetgeving, die de regering Poroshenko-Yatsenyuk heeft aangekondigd. Deels moeten de voorgenomen plannen nog door het parlement, anderzijds is wetgeving tegen fraude en corruptie al in werking getreden. Hier en daar worden oligarchen door nieuwe mensen vervangen. Een goed voorbeeld daarvan is de benoeming van de 26-jarige Yulia Marushevska, een ex-Euromaidan activiste, tot hoofd van de douane in Odessa, in de regio waar Michael Saakasjvili, voormalig president van Georgië, als gouverneur in korte tijd vele hervormingen heeft doorgevoerd.

Oekraïne staat voor een bijna onmogelijke opgave. Maar er zijn lichtpunten. De oorlog, waarin 8000 mensen het leven lieten en anderhalf miljoen Oekraïners van huis en haard zijn verdreven, is geluwd. Vluchtelingen keren terug en de economische hervormingen schijnen, in ieder geval voor 2016, weer tot enige groei te leiden. De wapens zwijgen, op af en toe een incident na. De separatisten in het oosten klagen, dat er geen aanvoer van nieuwe wapens meer komt vanuit Rusland. De lichte bewapening is van beide zijden tot 15 kilometer van de frontlijn teruggetrokken. Intussen worden belangrijke stappen worden gezet om de corruptie terug te dringen; die is nu nog hecht geworteld tot in vrijwel alle sectoren in de samenleving, niet in het minst tot in het parlement.

Oekraïne heeft vertrouwen nodig; zelfvertrouwen allereerst vanwege de voor de burger pijnlijke gevolgen van de hervormingen, maar zeker vertrouwen en steun vanuit de internationale gemeenschap. Die internationale steun bleek overigens vorige week al toen Oekraïne werd gekozen tot niet-permanent lid van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties voor de komende twee jaar. Het land behaalde 177 van de 192 stemmen, een geweldige opsteker in barre tijden.

Wanneer de nu ingezette, nieuwe koers wordt verlaten en Oekraïne opnieuw vervalt in chaos en conflict - wat zeker niet ondenkbaar is - zal een nieuwe brandhaard aan Europa's grenzen, voor nieuwe ellende zorgen. Stromen vluchtelingen, nu uit het Oosten, komen dan niet de EU binnen via de Balkanroute of de Middellandse Zee, maar langs de veel simpeler Oost-West corridor en via de A1 in ons land.

Adempauze

Het getuigt echter van al te veel optimisme om te veronderstellen, dat de situatie zich in Oekraïne heel snel ten goede keert. Met het verwerven van een dominante positie in het Syrië-conflict lijkt Rusland er op uit haar geopolitieke strategie actief uit te breiden tot diep in het Midden-Oosten.

Destabilisatie van Oekraïne zal deel worden van een nieuwe geopolitieke werkelijkheid, namelijk het creëren en instandhouden van een gordel van 'frozen conflicts' en daarmee de controle rond de Zwarte Zee, de Russische zo gewenste "Mare Nostrum". Dat betekent constante druk op Oekraïne, Moldavië en Georgië, het vergroten van invloed in de Balkanlanden en het bijdragen aan destabilisatie van Turkije. Rusland heeft geen grote oorlog nodig om haar vroegere wereldmachtaspiraties weer tot leven te laten komen. Het scheppen van een gordel van onstabiele, onrustige landen, geconcentreerd rond de Zwarte Zee, geeft Rusland weer greep op de internationale verhoudingen. Slimme, doordachte diplomatie en het inzetten van hybride middelen volstaan hiervoor.

Bovendien worden het Westen en de Europese Unie nog lange tijd onder spanning gehouden, in het bijzonder door voortdurende confrontatie met nieuwe vluchtelingenstromen.

Deze impasse lijkt slechts te kunnen worden doorbroken door vast te houden aan het ondersteunen van de wederopbouw en de democratische processen in landen als Oekraïne en door maatregelen voor conflictbeheersing in de gehele regio. Het initiatief van Angela Merkel om op bezoek te gaan in Turkije was daarom een prima voorbeeld van goed inzicht in de snel veranderende en verslechterende situatie van dit moment.
Het is te vroeg te constateren, dat Rusland ten opzichte van Oekraïne een andere koers gaat varen. De adempauze zou wel eens heel tijdelijk kunnen zijn. Maar die adempauze zal goed benut moeten worden.

Zonniger

Op Tweede Kerstdag 2004 verbleef ik als verkiezingswaarnemer in Kiev. Maidan kleurde Europees geel en blauw en de Europese hymne klonk tot diep in de nacht na de 'Oranje'-overwinning van het duo Timoshenko en Yutsjenko. De toekomst van het land, dat zich maar moeizaam had ontworsteld uit de greep van de toenmalige Sovjet Unie, zag er opeens heel wat zonniger uit.

En de jongere generatie zag nieuwe, veelbelovende perspectieven nu het land zich binnen de Europese familie zou gaan scharen. Ook Europa en Nederland juichten mee. Er werden verwachtingen gewekt.

Maar hoe anders zou het lopen. De uitvoering van het EU nabuurschap programma verliep traag en de steun kwam niet terecht waar die het meest nodig was. Van verdere toenadering tot Europa was steeds minder sprake, vanwege de groter wordende weerstand tegen uitbreiding van de EU, vooral ingegeven door een groeiend euroscepticisme, gevoed door extreme anti-Europa partijen. Het uitblijven van hervormingen in de Oekraïne zelf en partijpolitieke onrust gaven veel Europeanen nog meer argumenten voor een gereserveerde houding. En van een verzwakt Rusland was geen conflict om invloedssferen meer te verwachten. Een misvatting, zoals al bleek in 2008 met de Russisch-Georgische oorlog.

Tot teleurstelling van veel Oekraïners sloeg Europa de deur dicht: 'Jullie hebben toentertijd geblazen met het meel in de mond en nu wordt ons de rug toegekeerd'.

Vorig jaar, tien jaar na de Oranje omwenteling van 2004, stonden parlementariërs uit het Westen mee te juichen op Maidan. Dat wekte bij velen in Oekraïne opnieuw verwachtingen. Sindsdien werd het land in een bloedige crisis gedompeld, de ergste sinds de Balkanconflicten begin jaren negentig. Nu gloort er plots lichte hoop, hoop dat de wapens definitief gaan zwijgen en vertrouwen, dat het veranderingsproces nu wél resultaat gaat krijgen. Zonder hulp kan dat niet.

Met het tegenhouden van het Associatieverdrag door middel van een referendum slaan initiatiefnemers Roos, Baudet, met Wilders lachend op de achtergrond, daarom de plank volledig mis. Zij laten het Oekraïense volk in de kou staan en geven er blijk van geen inzicht te hebben (of willen hebben) in de ontwikkelingen die in de regio spelen. Dat is misleiding en volksverlakkerij. Die horen hier niet thuis. Dat is ver beneden peil.

^{Bart van Winsen was lid van de Tweede Kamer, alsmede van de Assemblée's van NAVO, de OVSE en de Raad van Europa.}