We beleven een transitie als in de Renaissance

Zijn we hier niet eens eerder geweest? Ik weet - het voelt alsof internet, virtuele realiteit, Donald Trump, Facebook, het in kaart brengen van het menselijk dna en machines die beter kunnen redeneren dan mensen een verandering voorstellen in de snelheid van verandering die zonder precedent is. Maar we hebben al eens eerder zo'n buitengewoon snelle overgang meegemaakt in de geschiedenis - een transitie waar we veel van kunnen leren.

Ian Goldin, hoofd van de Oxford Martin School aan Oxford University, en Chris Kutarna, ook van Oxford Martin, hebben zojuist een boek gepubliceerd - Age of Discovery: Navigating the Risks and Rewards of Our New Renaissance - over lessen die we kunnen trekken uit de periode van 1450 tot 1550 die bekend staat als het Tijdperk van de Ontdekking. De wereld maakte toen grote stappen voorwaarts - aangejaagd door Da Vinci, Michelangelo, Copernicus en Columbus - waaruit de Renaissance voortkwam. Wetenschap, onderwijs, de maakindustrie, communicatie, politiek en geopolitiek gingen op de schop.

Prikkel om te lezen

'Gutenbergs drukpers was de directe aanleiding', meldde Goldin me per e-mail, 'door het produceren en delen van kennis te veranderen van een zeer schaars goed tot iets wat in overvloed beschikbaar was. Voor die tijd monopoliseerden katholieke kerken kennis, met hun in kloosters opgeborgen handgeschreven Latijnse manuscripten. De Gutenberg-drukpers democratiseerde informatie en gaf een prikkel om te leren lezen. Binnen vijftig jaar was het oude monopolie van de katholieke kerk doorbroken en begon met de gedrukte preken van Luther een eeuw van religieuze oorlogen.'

Ondertussen zette Copernicus de heersende door God gegeven noties over hemel en aarde op zijn kop 'door te ontdekken dat de zon niet om de aarde draaide' en 'werden met de ontdekkingsreizen van Columbus, Da Gama en Magellaan oude kaarten van de 'bekende wereld' aan flarden gescheurd'.

'Nu, als toen, hebben nieuwe media de uitwisseling van informatie gedemocratiseerd en daarmee de geluiden versterkt van diegenen die zich tekort gedaan voelen door de grote veranderingen', aldus Goldin. 'Nu, net als toen, lukt het publieke leiders en instellingen niet zich tijdig aan te passen en is het publieke vertrouwen tot een dieptepunt gedaald.' Nu, net als toen, 'is dit het beste moment in de geschiedenis om te leven' - mensen zijn gezonder, geletterder en rijker dan ooit - en 'er zijn nu meer wetenschappers dan in alle voorgaande generaties samen'.

En toch hebben veel mensen het gevoel slechter af te zijn. Want, net zoals in de Renaissance, staan de ankers in het leven van mensen - de werkomgeving en de gemeenschap - op het punt fundamenteel te worden verschoven. De snelheid van de technologische verandering is groter dan het gemiddelde vermogen tot aanpassing. Nu, net als toen, zei Goldin, 'ontdekten aanzienlijke delen van de bevolking dat hun vaardigheden niet langer gewenst waren, dat ze leefden op achtergebleven plekken en dat de ongelijkheid toeneemt'. Tegelijk 'zorgden ontwikkelingen in de commercie en informatie-uitwisseling voor enorme verbeteringen in de keuzes en voor snelle innovaties die sommige mensen zeer rijk maakten'.

Had je toen een Donald Trump?

'Het Florence van Michelangelo en Machiavelli leed onder een schokkende populaire machtsgreep toen Girolamo Savonarola (1452-1498), een uit Ferrara afkomstige monnik uit het middensegment, vanuit het niets opdook om de Florentijnen die zich economisch of cultureel achtergesteld voelden te betoveren met preken die de oorzaak legden bij de blunders en morele corruptie van hun leiders', aldus Goldin. 'Hij en zijn gedreven aanhangers vaagden het De Medici-establishment weg, al waren ze een minderheid, en namen de macht in de stadsraden over.'

Informatierevolutie

'Van daaruit lanceerde Savonarola een lelijke campagne van publieke purificatie, voerde hij radicale wetten in - onder meer tegen homoseksualiteit - en viel hij publieke figuren aan in een golf van intimidatie die de geschiedenis in ging als Vreugdevuur der IJdelheden. Savonarola was een van de eersten die gebruikmaakten van de informatierevolutie van die tijd. In tegenstelling tot de lange preken en verhandelingen waarmee anderen kwamen, schreef hij korte pamfletten die je het equivalent zou kunnen noemen van politieke tweets.'

De establishment-politici van die tijd 'onderschatten de macht van die nieuwe informatierevolutie om verder te gaan dan bestaande wetenschappelijke en culture ideeën' en populistische stemmen te versterken die de autoriteiten uitdaagden.

Bah! Hoe stoppen we dat?

'Er moeten meer risico's worden genomen als de veranderingen sneller gaan, zowel voor de werkers die van baan moeten veranderen als voor de bedrijven die constant moeten innoveren om bij te blijven', meent Goldin. De taak van de overheid is om de vangnetten en de infrastructuur te versterken opdat individuen en bedrijven zo gewaagd mogelijk kunnen opereren als nodig - wat betreft leren, aanpassen en in zichzelf investeren. Tegelijkertijd moet Amerika 'meer, niet minder betrokken zijn bij de rest van de wereld' omdat 'dreigingen vanuit het klimaat, pandemieën, cyberaanvallen of terrorisme niet kleiner zullen worden door Amerika's terugtrekking'.

Destijds, net als nu, hielpen muren niet meer. 'Kanonnen en buskruit kwamen naar Europa; zij konden door muren of eroverheen en boeken konden ideeën erlangs sluizen.' Destijds, net als nu, maakten muren je slechts armer, dommer en onveiliger.

_{Thomas Friedman is columnist van The New York Times.}