Waarom Rutte als premier toch onmisbaar is

Het aandoenlijkste moment, tijdens een persconferentie vrijdagmiddag waarin de premier uitlegde dat we ‘een massief zware tijd’ beleven, kwam bij de allerlaatste vraag. ‘Meneer Rutte, hoe gaat het met ú?’, vroeg RTL.

Heel even was de premier ontwapend, hij is niet zo van de persoonlijke ontboezemingen. Pathos is hem vreemd, hij beperkt het emotionele geweld graag tot een minimum en ook nu boog hij het antwoord behendig om naar een algemeen leefadvies voor de Nederlandse bevolking: ‘Slaap genoeg, eet gezond en zorg ook voor wat ontspanning.’ Waarop hij zich ruttiaans herpakte met een ‘U bent niet van mij af, ha ha ha!’ en: ‘Ik ben niet onmisbaar hier.’

In dat laatste zit ‘m de kneep. Hij is vermoedelijk wel onmisbaar, nu even wel. Onmisbaar vanwege de veel becommentarieerde souplesse waarmee hij van standpunt naar tegengesteld standpunt kan stappen met een snelheid die iedereen verbaast, behalve hemzelf.

Een staaltje daarvan gaf hij vrijdag weer weg: nee, de scholen hadden van hem echt niet dicht gehoeven, omdat de deskundigen het ophokken van kinderen thuis niet strikt noodzakelijk vonden voor de bestrijding van het virus. Maar er was nu eenmaal ophef en grote druk ontstaan en ‘dan ga ik daar geen ruzie over maken’. Dan laat hij kalmpjes weten dat het een maatregel is die volgens de experts weinig toevoegt, ‘want ik wil hun gezag niet ondermijnen’, en voert hij hem toch in. Zonder dramatisch tegenspartelen. Om de onrust te bezweren.

‘En’, zei hij erbij, ‘ik vind dat verder ook niet érg.’ Een veelzeggende opmerking, want een premier die niet van in marmer gegoten opvattingen uitgaat, een premier die blijft benadrukken dat hij niet de wijsheid in pacht heeft, een premier wiens ego niet gebutst kan worden wanneer hij op eerder genomen ideeën of beslissingen moet terugkomen, daarmee komen we in een crisis een heel eind. Je zal het in zo’n tijd maar moeten stellen met de absolute, onbetwistbare, onwrikbare zogenaamde zekerheden waarmee de rattenvangers in de politiek hun achterban proberen te begoochelen.

Onmisbaar is hij ook omdat hij zonder met de ogen te knipperen vrijdagmiddag een PvdA’er aanstelde om zijn kabinet aan te vullen. Je zou het kabinet met PvdA’er-op-persoonlijke-titel een oorlogskabinet kunnen noemen, of een zakenkabinet. Of gewoon een typisch Rutte-kabinet, een logische volgende stap in zijn akkoordenpolitiek.

Gewoon omdat Martin van Rijn nu even de beste optie is. Omdat het nu even de tijd niet is om partijpolitiek op de vierkante millimeter te bedrijven, omdat de VVD-fractie op dit moment niet de meest voor de hand liggende talentenpool is, omdat hij al tien jaar lang uitermate bedreven is in de rol van bootsman in een versplinterd politiek landschap, omdat het hem geen donder uitmaakt of hij met SGP’ers of met GroenLinksers moet smoezen, omdat er niemand zo bedreven is als hij de boot varend te houden, zonder iemand te verliezen.

Perioden van onzekerheid en angst voor onzichtbare vijanden zijn gouden tijden voor leiders met dictatoriale neigingen. Surfend op de plotse meegaandheid van hun kudde leven ze hun grootste fantasieën uit. Stellen ze avondklokken en noodverordeningen in. Verbieden ze in een moeite door elke oppositie. Proberen ze verlekkerd de nieuwste surveillancetechnieken uit op hun bevolking. Beperken ze de bewegingsvrijheid van hun critici en tegenstanders nog nét iets meer dan strikt noodzakelijk. Zetten ze geweld in en dreiging. Wat vorige week nog fascisme heette, wordt in een crisis al snel geclassificeerd als lekker doortastend doorpakken.

Onmisbaar is de premier ook omdat hij niet voor die verleiding valt.