Waarom nieuwe bevolkingspolitiek noodzakelijk is

De teller op de website van de Club van Tien Miljoen tikt vrolijk door. De wereldpopulatie groeit met 150 mensen per ­minuut. Dat zijn 220 duizend mensen per dag.

De Club van Tien Miljoen dankt haar naam aan de staatscommissie Bevolkingsvraagstuk die in 1973 onderzoek deed naar de snelle groei van de Nederlandse bevolking. Deze commissie kwam tot de conclusie dat de bevolking niet groter zou moeten worden dan 10 miljoen mensen. Inmiddels zijn we daar ruim overheen dankzij een groei van het aantal ouderen en de substantiële instroom van mensen uit andere landen.

De Verenigde Naties voorspellen dat er in 2050 9,8 miljard mensen zullen zijn. De Zweedse statisticus Hans Rosling voorspelde nog voor zijn dood dat in 2100 onze planeet wordt bewoond door ruim 11 miljard mensen. Op dit moment zijn we nog maar met 7 miljard mensen en in de komende tachtig jaar komen er dus ­­4 miljard mensen bij, waarvan 3 miljard in Afrika. Hoge geboortecijfers in niet-westerse landen gecombineerd met een stijging van de gemiddelde leeftijd leiden ertoe dat de ­wereld steeds voller wordt.

Rosling zelf vond dit geen groot probleem, maar de cijfers lijken zijn optimisme te weerspreken. Onze planeet heeft een gelimiteerde hoeveelheid grondstoffen en een beperkte capaciteit wat betreft voedsel- en watervoorziening. De druk op landbouw en veeteelt neemt toe, met alle risico’s op ziekten en epidemieën van dien. De regenwouden worden gekapt om plaats te maken voor palmolie en soja. De oceanen worden leeggevist en gevuld met plasticsoep en de aarde warmt op door de toegenomen CO₂-uitstoot.

Welvarend

Een Amerikaan stoot per jaar ongeveer 20 ton CO₂ uit en een Europeaan ongeveer 10 ton. Op het Afrikaanse continent ligt dat getal beduidend lager, namelijk op 2,4 ton CO₂ per jaar. Hoe welvarender mensen worden, des te meer CO₂ ze uitstoten.

De 3 miljard voorspelde Afrikaanse wereldbewoners zullen niet alleen meer CO₂ gaan uitstoten. Zij zullen ook een enorm beroep doen op de water- en voedselvoorziening. Bovendien zullen zij door toenemende welvaart allemaal een ijskast, een televisie, een computer en een smartphone willen hebben en het stopcontact zal deze energie moeten leveren. Het Afrikaanse continent zal niet aan deze enorme vraag kunnen voldoen met naar alle waarschijnlijkheid een migratiestroom tot gevolg.

Verschillende partijen bepleiten inmiddels vrijwillige geboortebeperking. Rutgers schrijft dat er in Afrika 214 miljoen jonge vrouwen zijn die geen toegang hebben tot enige vorm van anticonceptie en de denktank van de Copenhagen Consensus geeft aan dat het investeren in geboortebeperking enorme invloed heeft. Eén geïnvesteerde euro in anticonceptie levert 120 euro op, aangezien gezinsplanning andere onvoorziene problemen voorkomt, zoals jaarlijks 67 miljoen ongeplande zwangerschappen en 36 miljoen onveilige abortussen.

Op gezinsniveau betekent het dat een gezin de vrijheid krijgt aan gezinsplanning te doen. Men kan zelf besluiten of, wanneer en hoeveel kinderen men krijgt. En dat terwijl op dit moment in sommige Afrikaanse landen vele geboorten nodig zijn om na gestorven kinderen een klein gezin over te houden. Bovendien worden meisjes vaak zeer jong zwanger, waardoor de gang naar school op prille leeftijd wordt afgebroken. Op macroniveau zal dit leiden tot een evenwichtiger balans tussen de vraag van de hongerige bevolking en het aanbod van onze planeet.

Terwijl de Bill & Melinda Gates Foundation volop investeert in gezinsplanning, wordt vrijwillige geboortebeperking nog steeds in de ­taboehoek gedrukt. Zo schrijft wetenschapsjournalist Hidde Boersma in de Volkskrant (Opinie &Debat, 18 januari) dat de bevolkingsgroei in Afrika juist gaat leiden tot de benodigde kritische economische massa. Het boek The Population Bomb van Stanford-hoogleraar Paul Ehrlich wordt in zijn betoog met een pennestreek afgeserveerd en geboortebeperking wordt in een adem genoemd met xenofobie, migratieangst en racisme.

En dat is jammer, want zo wordt de mooie combinatie ontkend van oplossingen voor verschillende problemen, zoals de voedsel- en watervoorziening, de opwarming van de aarde en het migratieprobleem. En het miskent ook het recht op de vrijheid van iedereen om zelf te kunnen beschikken over zijn of haar eigen leven. De vrijheid om de eigen voortplanting te plannen.

Liberaal

In het Westen heeft ieder mens volledige toegang tot anticonceptie en het is volstrekt liberaal om dat mensen in Afrika ook te gunnen. Juist daarom zouden ook progressieve partijen dit onderwerp moeten agenderen. Er was een tijd dat dit nog het geval was. Enkele decennia geleden benoemden ook linkse partijen het belang van geboortebeperking in hun verkiezingsprogramma’s: zo noemde D66 de bevolkingsgroei eerder nog ‘een zeer verontrustend verschijnsel, dat zowel de economische welstand als het algemeen gevoel van welbevinden zeer nadelig beïnvloedt’. In 1970 ging D66 zelfs zover te pleiten voor gedwongen sterilisatie. Inmiddels worden de meest basale discussies over geboortebeperking door hen afgedaan als immoreel.

Even verbazingwekkend is het te moeten constateren dat van het beschikbare geld voor ontwikkelingssamenwerking slechts een klein deel gaat naar geboortebeperking en gezinsplanning.

De VVD heeft bij de begroting in 2018 geboortebeperking weer op de kaart gezet. Uiteindelijk werd een amendement aangenomen van 10 miljoen euro dat inmiddels is overgemaakt naar het bevolkingsfonds van de VN, UNFPA, naast de 60 miljoen euro die Nederland jaarlijks overmaakt naar dit goede doel.

We doen ontzettend ons best op het gebied van ontwikkelingssamenwerking, zowel direct als via andere instellingen. Maar het resultaat blijft beperkt. Omdat we aan het eind van het proces de problemen proberen op te lossen, terwijl het zinvol zou zijn de discussie op een volwaardige manier te voeren over de oorzaak van het probleem: toename van de wereldbevolking.

_{Frits Bolkestein is voormalig VVD-leider en Wybren van Haga is zelfstandig Kamerlid.}