Waarom het beoordelingsgesprek flauwekul is

Beoordelingsgesprekken zijn tijdrovend, duur, volkomen ongeschikt voor de moderne werkomgeving en het is hoog tijd dat we met die flauwekul ophouden. Dat zegt organisatiepsycholoog Kilian Wawoe. Niet zomaar iemand.

Wawoe trok al eerder aan de bel. In 2008, midden in de financiële crisis, pleitte hij op de voorpagina van de Volkskrant doodleuk voor het afschaffen van prestatiebonussen. Opmerkelijk, want hij was op dat moment zelf senior personeelsmanager bij ABN Amro: verantwoordelijk voor het uitdelen van bonussen op afdelingen in Nederland, India, België en Monaco. In de avonduren deed hij promotieonderzoek naar wat werknemers echt goed maakt, ‘en toen bleek dat wat ik overdag deed niet deugde’.

Dat Volkskrant-verhaal hakte erin. Wawoe nam na een jaar later ontslag en werkt nu als parttimedocent aan de Vrije Universiteit, waar de beoordelingsgesprekken op zijn aanraden net worden afgeschaft. Daarnaast adviseert hij organisaties en bedrijven, zoals Achmea, dat door zijn toedoen ook al een eind maakte aan de beoordelingsgesprekken, van 13 duizend medewerkers. Wawoes naam stond zelfs in het persbericht.

Adviesbureau Deloitte hield in 2015 een eerste pleidooi voor het afschaffen van ‘performance management’ en dat leidde tot een stroom nieuwe onderzoeken. In een nieuw boek zet Wawoe nu alle inzichten op een rij. Ook werden ruim 900 Nederlandse personeelsfunctionarissen ondervraagd en 100 ceo’s: de helft vindt beoordelingsgesprekken zonde van ieders tijd.

De titel van het boek is tamelijk afschrikwekkend (Performance management in een agile werkomgeving), maar laat u niet ontmoedigen. Met de opgedane kennis kunt u leuk indruk maken op uw werkgever.

Feit: slechts 21 procent van alle beoordelingsgesprekken gaat over prestatie.

De rest is vertroebelde perceptie en een voedingsbodem voor onderling wantrouwen. Slechte presteerders vinden zichzelf bijvoorbeeld het vaakst bovengemiddeld goed. Dit geldt nog sterker voor managers. En hoe groter de hiërarchische afstand tussen ondervrager en ondervraagde, hoe lager de beoordeling.

Gekoppeld aan beloningsschaal zijn de resultaten van beoordelingsgesprekken al helemaal om te huilen: Vrouwen verdienen minder. Onvriendelijke mannen verdienen meer. Autochtonen verdienen meer. Mensen zonder regionaal accent verdienen meer. Aantrekkelijke mensen verdienen meer. En lange mensen. En dunne vrouwen en forse mannen, die verdienen ook meer.

‘Performance management werd impression management’, zegt Wawoe. Hij is overigens zelf, als in Nederland geboren zoon van een Nijmeegse moeder en een Antilliaanse vader die in Nederland kwam studeren, nog steeds ‘tweedegeneratieallochtoon’ voor de Nederlandse overheid. Dit betekende jarenlang dat een enquêteur op gezette tijden bij hem thuis op bezoek kwam om te vragen of Wawoe drugs gebruikte, kinderen bij andere vrouwen had, met de politie in aanraking kwam. Wawoe zat toen al in de hoogste salarisschaal bij ABN Amro. ‘Als je meedeed aan de enquête, kreeg je als dank een sporttas.’

Pijnlijk voorbeeld van een soort onzinnig beoordelingsgesprek, zeg ik. Hij: ‘Ja, toen ik bedankte voor verdere deelname wilden ze me graag in de steekproef houden, ‘om het beeld te nuanceren’. Maar de vragen waren ronduit beoordelend.’

We praten in een koffiecorner naast het Utrechtse kantoor van organisatieadviesbureau Berenschot, dat de beoordelingsgesprekken het afgelopen jaar eveneens op aanraden van Wawoe vaarwel zei. Oprichter Berend Berenschot was nota bene de Nederlandse grondlegger van de zogeheten efficiënte bedrijfsvoering, ofwel het meten en bepalen wat arbeiders doen. Diens ‘meetplank’ met drie stopwatches voor handelingen van fabriekspersoneel is er nog te bekijken in een kleine tentoonstelling.

Tegenwoordig hebben werknemers het over een ‘veroordelingsgesprek’. En managers noemen zichzelf onderling ‘Hoofd Gezeik’. Van werknemers, welteverstaan. Vraag Wawoe op basis van zijn jarenlange ervaring als personeelsmanager om een strategie voor een functioneringsgesprek en hij zegt serieus: ‘Héél vervelend zijn. Managers hebben gewoon geen zin in gezeik en geven dan snel toe.’

Kilian Wawoe beschrijft de wereld zoals hij is, niet zoals die zou moeten zijn. En een beoordelingsgesprek is nu eenmaal volkomen onoprecht: ‘In werkelijkheid gaat het áltijd over macht.’

En het goede nieuws? Dat is dat de wereld nu zo snel verandert, dat beoordelingsgesprekken dit vaak niet meer kunnen bijbenen. De toekomst is daarom aan de platte, wendbare (‘agile’!) organisatie. Aan onderling coachen, en veel meer autonomie. Je hoort die dingen vaker, dus nu maar hopen dat het klopt. In dat geval: hoera!