Voorkom zelfmoord, maak contact

Na de zelfmoord van Joost Zwagerman zitten we in een spagaat tussen uitersten, die ik aanduid als Werther en Papageno. De daad helemaal doorgronden, blijft moeilijk. Dat neemt de suïcidant altijd mee in het graf. We kunnen daarom ook geen onderzoek doen naar de 'geslaagde' zelfmoordpogingen. Slechts overlevenden en mensen met suïcidale gedachten kunnen we interviewen.

Dan blijft er een grote groep over die blij is dat ze nog leeft. Als de doodswens heel sterk is, zien we meestal een goede voorbereiding of een techniek die absoluut de dood ten gevolge heeft. De grote groep overlevenden zegt vaak dat ze niet de dood zocht, maar een ander leven dan het huidige. Dan blijkt vaak dat in dat verwenste leven de communicatie is vastgelopen of werd ontweken. Meestal vindt zelfmoord plaats in eenzaamheid, vastzittend in een solitaire fuik, zonder anderen in de buurt.

Werther is de held van het boek van Goethe die er na een afgewezen liefde een eind aan maakt. Bij de Wertherpool verschijnt een romantische heroïek, degenen die zelfmoord plegen worden voorgesteld als 'helden'. De autonomie en moed die eruit spreken worden impliciet verdedigd. Deze pool leidt tot veel noodlottige imitatie, zoals onderzoek uitwijst. Bij veel kunstenaars, vooral schrijvers, komt zelfmoord in hun werk en leven voor.

Die Zauberflöte

De andere pool is Papageno, ontleend aan Mozarts opera Die Zauberflöte. Vogelvanger Papageno is ten einde raad omdat hij denkt dat hij geen partner meer zal vinden. Gute Nacht, du falsche Welt, zegt hij. In een aandoenlijke scène tart hij met zijn fluitspel het noodlot. Als dat negatief uitvalt, verschijnen als een deus ex machina drie jongens in een luchtballon die hem toezingen en tot rede proberen te brengen: Halt Papageno, sei klug. Ze suggereren hem om zijn toverklokkenspel in te zetten, waarop Papageno reageert met: Ich Narr vergass die Zauberdinge. Dan wordt Papageno beloond met het perspectief van een passend meisje: Papagena.

Zo makkelijk is de ramp van de zelfmoord meestal niet af te wenden, zeker niet bij een bipolaire stoornis of als een wanhopige impulsiviteit de rede volledig overneemt. Maar een contactzoekende preventieve benadering zoals bij Mozart is schaars in de kunsten. In de Bijbel roept Paulus een cipier toe 'doe uzelf geen kwaad, want wij zijn allen nog hier' als deze de hand aan zichzelf wil slaan omdat alle celdeuren zijn opengegaan door een aardschok.

Menselijk contact

In beide voorbeelden valt op dat er vrijmoedig communicatie aangeboden wordt, dat de wanhopige mens aangesproken en niet veroordeeld of genegeerd wordt. Preventie van zelfdoding werkt het beste als ze zich richt op menselijk contact, op echte interesse voor de persoon, voor diens verhaal en vooral diens wanhoop.

Het hart van preventie is dus contact aanbieden of maken. Dat doet 113online en leert het programma van de suïcidepreventietraining. Ieder is uitgenodigd hetzelfde te doen als hij suïcidale neigingen vermoedt of ervaart bij iemand in zijn omgeving.