Victor Lamme over duurzamer leven: ‘Hopen op de goede bedoelingen van mensen is niet zo effectief’

Waarom vinden we kleine ­gedragsveranderingen, zoals korter douchen, zo moeilijk?

‘Er is natuurlijk een groot verschil tussen intenties en gedrag, dat heeft de psychologie al honderd jaar geleden vastgesteld. Je kan van alles willen, maar dat wil niet zeggen dat je iets ook doet.

‘Duurzaamheid en klimaat zijn abstracte onderwerpen en de gevolgen van ons gedrag lijken heel ver weg. Ons brein is niet zo gevoelig voor dingen die ver voor ons uit liggen. Hopen op de goede bedoelingen van mensen is dan ook niet zo effectief. De kunst is om gedrags­verandering te vertalen naar iets wat mensen nú voelen.

‘Denk aan beloningen, zoals dat mensen geld terugkrijgen als ze zonnepanelen op hun dak zetten, dan willen ze dat wel doen. Of mensen die geen bijtelling hoeven te betalen of overal kunnen parkeren als ze met een elektrische auto rijden. Het is eigenlijk bizar dat gezond eten nu relatief duur is, vlees is vaak zelfs goedkoper dan groenten. Zulke dingen moet je omdraaien zodat duurzamere keuzes makkelijker, beter, leuker en goedkoper zijn.’

De opzet van ‘Een Dagje Groen’ is dat mensen deelnemen aan uitdagingen en de impact daarvan zien. Werkt dat?

‘Ja, het is wel een leuk voorbeeld van gamification: mensen kunnen er een wedstrijdje van maken. Je ziet dat je punten krijgt en krijgt er een goed gevoel van, ook dat zijn een soort ­beloningen. Ze maken het ook veel concreter doordat je meteen ziet dat je bijvoorbeeld tachtig kilogram CO2 uitspaart. Belangrijk is ook dat het haalbare doelen zijn, zoals een dagje geen eten weggooien, dat lukt iedereen wel.’

Wat stimuleert mensen nog meer tot gedragsverandering?

‘Angst is een belangrijke emotie, die kan ons naar zowel grote hoogten als diepe dalen drijven. Als je wil dat mensen hun gedrag veranderen, moet je die angst wel koppelen aan een handelingsperspectief. Dus niet alleen zeggen dat de wereld vergaat en Nederland straks onder water staat, maar ook wat mensen kunnen doen om dat te voorkomen. Anders is onze reactie om weg te rennen of onze kop in het zand te steken.

‘Ik neem als voorbeeld vaak hoe de Postcodeloterij werkt. Daarbij wordt elke Nederlander opgezadeld met de angst dat alle buren geld winnen en hij niet. Een simpele oplossing is: koop een lot, dan hoef je ook niet bang te zijn om iets mis te lopen. Daarom is het zo belangrijk om concrete handelingen aan te ­bieden, zoals wassen op 30 graden, en daarbij ook te laten zien wat er gebeurt als je dat níet doet.

‘Ook het feit dat mensen sociale dieren zijn kan je inzetten voor gedragsverandering. We zijn een soort kuddedieren: we willen allemaal in dat ene restaurant zitten waar iedereen zit, of we volgen de mode waardoor we ineens allemaal rare schoenen dragen, zoals die Uggs.

‘Het werkt daarom goed om te ­laten zien wie allemaal ook aan die duurzame uitdagingen meedoen, liefst zo concreet mogelijk: ‘Jouw buren doen dit ook.’ Delen op sociale media kan ook dat gamification-effect hebben: wie doen het ook, doen ze het beter dan jij? Daar gaan de mensen wel van rennen.’

Veel mensen die nog duurzamer willen leven letten daar al op. Hoe bereik je ook de mensen die daar nog niet zo mee bezig zijn?

‘Door in te spelen op dezelfde drie factoren, beloning, angst en kuddegedrag, kom je vaak al een heel eind. Maar tegenwoordig zien we ook een verwijtende polarisatie: als je niet genoeg met duurzaamheid bezig bent, ben je al gauw asociaal, een Trump-aanhanger, een klimaatscepticus, en wat niet. Het is soms bijna oorlog als je met vegetariërs en vleeseters aan tafel zit.

‘Beter is het om weg te blijven van dat verwijten, anders gaan mensen juist verankeren in hun standpunten en zich verschuilen in de loopgraven.’