‘Verwarde mens’ is niet hetzelfde als psychiatrisch patiënt

Met de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz) kunnen vanaf 1 januari 2020 patiënten met een ernstige psychiatrische aandoening vaker en langer thuis worden behandeld. Doel: minder gedwongen opnamen. Dat is vanuit psychiatrisch perspectief een goede zaak: een ­patiënt wordt immers sneller beter in de eigen omgeving. Helaas is deze nieuwe wet zo bureaucratisch, dat de haalbaarheid twijfelachtig is.

Daarnaast is er een ander, groot probleem: politie en gemeenten leggen een verband tussen deze nieuwe wet en het dossier ‘verwarde personen’. Want toen psychiaters de noodklok luidden dat de wet te vroeg werd ingevoerd, was het Onno Hoes, voormalig voorzitter van het Schakelteam ‘Personen met verward gedrag’, die pleitte voor het sneller en vaker opsluiten van mensen met verward gedrag. Dat pleidooi past weliswaar bij de publieke roep om meer zekerheid en veiligheid bij afwijkend gedrag, maar helaas ontstaan hierdoor tal van storende misverstanden.

Minder dwang

Ten eerste is, zoals gezegd, het doel van de Wet verplichte ggz om patiënten met ernstige psychiatrische problemen juist minder vaak gedwongen op te nemen. Ten tweede – en dit komt helaas steeds weer terug – heeft de nieuwe wet weinig te maken met het dossier ‘verwarde personen’.

Om te beginnen hebben de meeste ‘personen met verward gedrag’ namelijk niets van doen met psychiatrie. Het betreft een meldcode van de politie, de E33-melding. Bij zulke meldingen gaat het meestal om ouderen met dementie, geluidsoverlast, burenruzies of ruzies in de huiselijke sfeer, agressie en fors alcohol- en/of drugsgebruik. Ook speelt armoede, verslaving of een verstandelijke beperking vaak een rol.

Bij E33-meldingen kunnen de meeste mensen niet gedwongen ‘opgesloten’ worden in de psychiatrie: simpelweg omdat er geen psychiatrische stoornis is die acuut gevaar op­levert. Zo schat de crisisdienst, die zeer ervaren om in dit soort situaties te beoordelen of een opname doelmatig is en ertoe in verhouding staat, dat bij slechts een dikke 2 procent van de E33-meldingen direct een gedwongen opname moet volgen. Dit getal stijgt tot iets boven de 7 procent binnen dertig dagen.

Stigma's en taboes

Als we psychiaters de verantwoordelijkheid toevertrouwen voor zulke beoordelingen, dan moeten we de uitkomsten daarvan ook accepteren. Door ‘personen met verward gedrag’ steeds maar weer op één lijn te stellen met onze patiënten, mensen met ­psychische problemen, blijven stigma’s en ­taboes rondzingen.

Als samenleving proberen we een complex fenomeen als ‘verward gedrag’ te begrijpen door het te versimpelen tot een probleem voor de psychiatrie. Dat maakt het misschien overzichtelijk, maar het is ongenuanceerd en onjuist. Van verward gedrag moet je geen psychiatrieprobleem maken dat met repressie zou moeten worden aangepakt.

Al wordt de nieuwe Wet verplichte ggz door politie, gemeenten en de ­politiek vaak neergezet als een oplossing voor personen met verward gedrag, straks zal blijken dat dit niet zal gebeuren. Nogmaals: omdat de nieuwe wet beoogt om psychiatrische behandeling in de thuissituatie te ­laten plaatsvinden en omdat maar een zéér kleine minderheid van de E33-meldingen bij de politie in aanmerking komt voor gedwongen opname in de psychiatrie.

Hoewel de beeldvorming anders wil, is er geen afname van gedwongen opnamen in de psychiatrie. Integendeel: het aantal onvrijwillige opnamen stijgt al jaren flink, met zo’n 50 procent tussen 2003 en 2017. Psychiaters zijn tot nu toe dus alles­behalve terughoudend met gedwongen opnamen. De nieuwe Wet verplichte ggz wil deze stijging juist ­tegengaan.

De eerdere gememoreerde roep om mensen meer en sneller (preventief) gedwongen op te nemen in de psychiatrie gaat ook nog eens volledig voorbij aan de gevolgen ervan. Een dwangopname is een heftige en potentieel traumatiserende gebeurtenis. Onvrijwillige opname is een laatste redmiddel, een ultimum ­remedium, in uiterste nood. Het heeft grote gevolgen voor een individu en is dus niet iets om lichtzinnig mee om te gaan. Daarom beoogt de nieuwe wet deze potentieel traumatische maatregel minder te hoeven ­nemen. En dat is positief.

Dat kan niet worden gezegd van het voorstel van voormalig schakelteam-­voorzitter Onno Hoes: zijn pleidooi is ­ondoordacht, te simpel, niet goed ­beargumenteerd en schadelijk.

Niet simpel

Voor complexe problemen bestaan zelden simpele oplossingen. Het antwoord op het dossier ‘mensen met verward gedrag’ ligt niet bij meer gedwongen opnamen in de psychiatrie noch bij de ­nieuwe Wet verplichte ggz. Als psychiaters willen wij waar mogelijk patiënten thuis behandelen of bijdragen aan betere hulp op maat. Helaas vrezen we dat de administratieve lasten de nieuwe wet onwerkbaar maken.

Ondertussen is er te weinig oog voor de duizenden psychiaters, psychologen en verpleegkundigen in de ggz die elke dag moeilijke beslissingen nemen om mensen te helpen in balans te blijven en hun leven weer op de rails te krijgen.

Tot slot: we moeten ophouden de opvang en behandeling van personen met verward gedrag te labelen als een psychiatrisch probleem. Het bevestigt alle vooroordelen over mensen met psychische problemen en die kunnen we missen als kiespijn.

De nieuwe Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg zal het werken er niet makkelijker op maken, maar als de wet de gedwongen opnamen in de psychiatrie helpt verminderen, is dat een goede zaak.

_{Christiaan Vinkers en Joeri Tijdink zijn beiden psychiater in het Amsterdam UMC. Elnathan Prinsen is psychiater en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP)}