Uitputting is in Brussel een belangrijker instrument dan machtsvertoon

Rob Vreeken en Arie Elshout becommentariëren beurtelings het buitenlandse nieuws.

Moet Nederland in de houding schieten als Duitsland en Frankrijk in deze zware coronatijden een voorstel doen voor een Europees herstelfonds van 500 miljard euro? De hakken tegen elkaar geklakt, de rug gerecht, de hand aan de pet gebracht, de oren gespitst om de orders stante pede uit te voeren? Premier Rutte heeft ten overstaan van de ‘hard power’ van Merkel en Macron eigenlijk geen andere keus dan mee te buigen, suggereerde diplomatiek analist Robert van de Roer. Kweenie.

De associatie met hard power komt niet als eerste bij me op als ik aan Europa denk. De EU-landen hebben altijd moeite met bot machtsvertoon, ook onderling. Parijs is minder bleu, maar zeker het grote Duitsland vergeet nooit dat het met zijn verleden van nazirazernij voorzichtig moet omspringen met zijn negen buurlanden. De nachtelijke vergadermarathons in Brussel bewijzen dat uitputting een belangrijker instrument is voor het breken van verzet dan het machtswoord.

Inmiddels ligt er ook een herstelplan van de Europese Commissie. Van 750 miljard euro, geld dat gezamenlijk (via de Commissie) wordt geleend op de kapitaalmarkt en deels als gift wordt doorgesluisd naar de zwaarst getroffen landen. Net als in het plan van Parijs en Berlijn, die het commissievoorstel als een eerste triomf incasseerden. Heb niettemin geen overdreven verwachtingen van de kracht van de Frans-Duitse as, met haar lange geschiedenis van horten en stoten.

De Franse president Macron had ambitieuze plannen met Europa. Veel daarvan, waaronder een eigen Europese minister van Financiën voor de eurozone, ketsten af op Merkels verzet. Nu hebben zij elkaar wel gevonden, onder druk van de uitzonderlijke coronacrisis. Maar zo erkende Macron pas: een Frans-Duits akkoord is niet hetzelfde als een akkoord tussen alle 27 lidstaten. Het is een begin. Hij heeft geleerd hoe de EU-besluitvorming echt werkt.

Tot zover het proces, nu de inhoud.

In alle plannen wordt er driftig gejongleerd met honderden, duizenden miljarden. Nederland weet dat er geldinjecties nodig zijn voor economisch herstel, maar samen met Zweden, Denemarken en Oostenrijk kijkt het kritisch naar de omvang en is het tegen gemeenschappelijke schulden en het uitdelen van giften. De vier willen niet opdraaien voor andermans (lees: zuidelijke) schulden.

Dit is geen verrassing: van oudsher zijn ze huiverig voor het overdragen van budgettaire bevoegdheden aan Brussel, bang dat dit de weg opent naar een kapitaaloverdracht van noord naar zuid. Het is altijd een harde opstelling geweest, maar toen er verschrikkelijke beelden uit Italiaanse ic’s naar buiten kwamen, werd ze ineens ervaren als hardvochtig. De emoties liepen hoog op. Minister Hoekstra was bot. Gelukkig was de Portugese premier een stuk subtieler toen hij opperde dat het ‘weerzinwekkende’ Nederland misschien beter de EU kon verlaten.

Hopelijk neemt tegelijk met de daling van het aantal sterfgevallen ook de emotionaliteit af. Wat dan overblijft is gewoon politiek. Het zuiden heeft onder Franse leiding het begrip solidariteit omgesmeed tot breekijzer waarmee de Duitse baksteen al gedeeltelijk uit de noordelijke muur is gewrikt, om zo een stap vooruit te zetten naar het aloude doel van gedeelde schulden. Maar ook Nederland heeft zijn aloude overtuigingen en is niet van zins ja en amen te zeggen. Het weet dat hulp aan de zuidelijke economieën ook eigenbelang is en dat het meer buffers heeft. Maar die zijn er niet vanzelf gekomen: harde bezuinigingen in de zorg deden en doen veel Nederlanders pijn. Het stelt daarom voorwaarden aan de hulp. Niks mis mee.

Het voorstellenpakket bevat vele elementen, ideaal uitgangspunt voor een klassieke uitruil. Oostenrijk is blij met het tijdelijke en eenmalige karakter van het Commissieplan, maar waarschuwt dat de onderhandelingen nog moeten beginnen. Zet de veldbedden maar klaar in Brussel. Zo gaat dat in een unie van democratieën. Bespaar me verder de hysterie en morele chantage.