Te gevaarlijk dat de staat en de banken al ons betalingsverkeer bij elkaar willen harken

Er staat iets te gebeuren met ons betalingsverkeer waar je niet zo gek veel over hoort en dat we geloof ik echt niet moeten toelaten. Alle, ja, álle transacties boven de 100 euro worden straks door banken opgeslagen in één database en daar worden dan algoritmen op losgelaten die moeten nagaan of er iets tussen zit dat op een ‘risico’ van witwassen duidt. Zo ja, dan kan betrokkene met een beetje pech fluiten naar toegang tot het hele financiële systeem.

Ongekend, dat woord gebruiken buitengewoon gealarmeerde adviesorganen. ‘Ongekende massasurveillance van Nederlanders’, oordeelde de Autoriteit Persoonsgegevens over een eerdere versie van de wet. ‘De massale schaal is ongekend en betekent een vergaande inbreuk op de vertrouwelijkheid van gegevens van burgers’, aldus de Raad van State. En in de eigen toelichting van minister Kaag van Financiën (u kent haar van de slavernij-excuses) staat het in feite ook: ‘De effectiviteit van het gezamenlijk monitoren staat niet onomstotelijk vast. Het bestaat nog niet in deze vorm, nationaal noch internationaal.’

Al doende leren. Hartstikke modern, lekker agile, maar misschien met 10 miljard transacties van 35 miljoen cliënten een wat al te spannend experiment?

Natuurlijk is ook in dit geval weer niemand op een dag wakker geworden met het voornemen: laat ik eens een krankzinnig plan verzinnen. Witwassen van fout geld is een ernstig probleem en het gebeurt uitzonderlijk veel in ons land. Het is daarbij lastig dat witwassers tussen verschillende banken kunnen shoppen, want zo blijven ze makkelijker onder de radar. Dus het idee is logisch: wat zou het handig zijn als banken alle informatie konden delen.

Maar hier wordt wel erg makkelijk voorbijgegaan aan alle gewone mensen en bedrijven die, tja, níét witwassen. Die gewoon bankieren. Hadden we niet een les geleerd over schade voor onschuldigen wanneer je grove middelen inzet tegen mogelijke onverlaten?

Zoals dat gaat, zegt de minister: wat een goede kritiek zeg, helemaal mee eens. Om eraan tegemoet te komen, worden ‘waarborgen’ ingebouwd. Er worden wat minder privégegevens opgeslagen en dat alleen versleuteld. En na vier jaar wordt de wet geëvalueerd. Nou, in vier jaar kan veel kapot.

Wij zijn niet het land om dit als eerste te proberen. De Nederlandse overheid heeft niet de expertise en capaciteit om te beoordelen of hier iets wordt opgetuigd dat veilig is. Zij weet al niet goed hoe de algoritmen uitpakken die zij voor de eigen taken inkoopt. Volgens Kaag moet het nieuwe systeem al aanslaan als een bedrijf ‘zeer regelmatig kleine overboekingen doet naar dezelfde privérekening die tezamen een aanzienlijk bedrag vertegenwoordigen’. Dat klinkt weinig precies. En haar voorbeeld van ‘een zakelijke rekening die regelmatig kleine overboekingen doet naar landen met een erkend hoog risico op terrorisme’, klinkt eng, maar kan net zo goed gaan over hulporganisaties. Die hebben nu al last van witwasbestrijding.

Het gaat er niet alleen om dat onschuldige mensen met rust worden gelaten. Hoe meer je centraal opslaat, des te kwetsbaarder ben je ook voor kwaadwillenden. In een wereld waarin Chinezen, Russen en anderen permanent een hybride oorlog voeren met onconventionele middelen moet je je bij alles wat je doet afvragen of je niet per ongeluk een groot doelwit op je rug schildert.

Mijn wantrouwen geldt ook de bankenlobby, onder leiding van oud-D66-politica Medy van der Laan. Die noemde de adviezen van de Autoriteit Persoonsgegevens en de Raad van State, waarin wordt gewaakt over elementaire burgerrechten, ‘teleurstellend’. Dat is eerlijk, maar het verontrust.

Die banken hebben bovendien nogal een voorgeschiedenis met witwassen. Ze deden daar lange tijd zó weinig tegen, ook al moest dat van de wet, dat ING en ABN Amro voor honderden miljoenen hebben moeten schikken met het Openbaar Ministerie. Net is bekend geworden dat tegen de Rabobank om dezelfde reden een strafrechtelijk onderzoek loopt. In paniek moeten banken aan de bak en nu zijn ze veel geld kwijt aan afdelingen die naar witwassers speuren. Dus laten we zeggen dat ze meer dan één motief hebben om haast verbeten te ijveren voor een centrale, vergaand geautomatiseerde aanpak.

De realiteit is dat de huidige aanpak kampt met een berg achterstallig onderhoud en onvolwassen is. De Nederlandsche Bank stelde vast dat banken nog niet eens goede instrumenten hebben waarmee ze risico’s kunnen analyseren binnen hun éígen klantenbestand. Begin daar eens mee. En autoriteiten doen op hun beurt te weinig met de meldingen, weten we uit onderzoek van de Algemene Rekenkamer.

Juist daarom is die centrale opslag nodig, zullen kabinet en banken zeggen. Maar dat is alsof ze nog op de cursus geweerschieten zitten en al vragen of ze vast een atoombom mogen.

Onder dat alles ligt iets fundamenteels. Want hoe is Nederland zo’n internationale witwasmachine geworden? Belangrijke oorzaak zijn de bizar lage belastingen voor bedrijven en de duizelingwekkende aantallen brievenbusfirma’s die daarop afkwamen. Met het terugdringen is in het kabinet onder leiding van oud-topfiscalist, oud-belangenbehartiger voor de branche én belastingparadijsontkenner Marnix van Rij nog slechts een beginnetje gemaakt.

De staat en de banken mogen kortom eerst hun eigen rommel weleens opruimen voordat ze ons betalingsverkeer bij elkaar beginnen te harken.

_Stuurloos

_{Hebben we in Nederland wel door hoe kwetsbaar we zijn door onze afhankelijkheid van andere landen? China en Rusland snapten al lang dat je je de economie, kennis en techniek tot wapen kon maken, terwijl wij daar net als de rest van Europa naïef in zijn geweest, legt filosoof Haroon Sheikh uit aan Kustaw Bessems in de Volkskrant-podcast Stuurloos. Sheikh is gespecialiseerd in geopolitiek en zoekt uit hoe we weerbaar kunnen worden in deze strijd, zonder onze waarden uit het oog te verliezen:}