Speculaties over 'de machtige hand van Moskou' werken op de lachspieren

De angst voor politieke beïnvloeding door Rusland begint door te slaan naar hysterie. Er gaan geen 24 uur voorbij zonder urgente waarschuwingen in de media tegen de manipulatie van onze geestesgesteldheid door Moskou. Het brandpunt is momenteel het optreden van CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt. Afgelopen dinsdag 14 november waren er van de ochtend - Goedemorgen Nederland - tot de avond - het Achtuur Journaal op NPO 1 - items over Russische propaganda op televisie. We dreigen door te schieten naar een vorm van McCarthyism.

Tijdens de Koude Oorlog, in de jaren vijftig van de 20ste eeuw, gaf de Amerikaanse senator Joseph McCarthy continu persconferenties met de mededeling dat er grote onthullingen aankwamen over communistische spionnen in hoge kringen. De 'onthullingen' waren meestal oude verdachtmakingen, maar alle kranten schreven ze gretig op. Het was een symbiotische relatie: McCarthy had de pers nodig om aandacht te genereren, journalisten hadden McCarthy nodig om de krant vol te krijgen.

Hetzelfde mechanisme zien we nu in werking bij CNN, maar dan 24/7. Permanent breaking news over de Rusland-connectie van de Trump-campagne tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016. Ook hier komt meestal weinig nieuws op tafel. CNN-producer John Bonifield gaf in juni ongewild - in een heimelijk opgenomen gesprek - een inkijkje in hoe dat werkt. CNN melkt het verhaal van de Rusland-connecties van Trump maximaal uit omdat het kijkcijfers en inkomsten garandeert.

Pro-Russisch

De Amerikaanse journalist Ryan Lizza relativeerde in Buitenhof van 5 november de hele Rusland-connectie. Aanklager Mueller heeft tot nu toe misstappen daterend van vóór de campagne ontdekt en wellicht is er niets meer te onthullen.

De gretigheid waarmee columnisten van kwaliteitskranten nu over CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt heen vallen is dubieus. Omtzigt heeft een fout begaan toen hij zich op een bijeenkomst met nabestaanden inliet met een fantast die onzin over MH17 vertelde. Het voorval veroorzaakte destijds overigens geen enkele ophef. Dat Omtzigt zijn woordvoerderschap over MH17 heeft neergelegd, is verstandig. Maar gelooft nu echt iemand dat Omtzigt pro-Russisch is? Omtzigt is een prima Kamerlid, een van de weinigen die zijn rol als controleur van de regering serieus neemt.

De koudeoorlogsstemming begint op de lachspieren te werken. Zoals in een spiegelpaleis is alles omgekeerd. In de Koude Oorlog werd 'links' beschuldigd van heulen met Moskou, nu is dat opeens een kenmerk van 'rechts'. Of van wie we maar als nationalistisch of populistisch willen framen. Contact hebben met de Russische assistent-cultureel attaché over Siberisch volksdansen is binnenkort vermoedelijk een ernstig misdrijf.

De mechanismen achter het McCarthyism staan beschreven in het boek The Devil's Chessboard: Allen Dulles, the CIA and the Rise of America's Secret Government van journalist David Talbot. Senator McCarthy en zijn spindoctor Roy Cohn organiseerden een heksenjacht op vermeende communisten op basis van verzonnen geruchten. Met als doel hun politieke tegenstanders - in hun geval de Democraten - via lastercampagnes en samenzweringstheorieën uit te schakelen. McCarthy was primair een instrument in de handen van de Republikeinse broers John Foster Dulles en Allen Dulles, respectievelijk minister van Buitenlandse Zaken en directeur van de CIA.

Trollenfabrieken

Maar Rusland heeft toch geprobeerd verkiezingen te beïnvloeden via hun 'trollenfabrieken'? Ja, en in de jaren veertig hebben voor Moskou spionerende wetenschappers daadwerkelijk het geheim van de atoombom aan Stalin verraden. McCarthy misbruikte dergelijke feiten om zijn paranoïde heksenjacht te rechtvaardigen. Laten de media het gewoon bij feiten houden. Het opkloppen tot mythische proporties van de Rusland-connectie van Trump leidt juist af van een zakelijke analyse van de vele misstappen van Trump als president.

De kwaliteitsmedia laten regelmatig specialisten aan het woord die ons bezweren dat amateurfilmpjes op Facebook, nep-Twitteraccounts en wat websites met Russische desinformatie ons Trump hebben gebracht. De causaliteit wordt nooit aangetoond - dat is ook bijna onmogelijk - maar de oplossing voor het probleem krijgen we gratis aangereikt: internetcensuur. Het eeuwige antwoord van onzekere machthebbers.

Laten we niet vergeten dat desinformatie en inmenging in buitenlandse verkiezingen sinds 1945 specialismen van de inlichtingendiensten van de Verenigde Staten zijn - lees hiervoor wederom David Talbot. In de jaren negentig hielpen de Verenigde Staten de Russische president Boris Jeltsin nog aan de macht. Het regime van Poetin is onaangenaam, maar feitelijk stelt Rusland weinig voor. De vaak aangehaalde Gerasimov-doctrine - hybride oorlogsvoering, de tegenstander verwarren door chaos te creëren - komt voort uit zwakte. Het hoogst bereikbare doel is het veroorzaken van interne tegenstellingen bij de vijand.

Door ons gek te laten maken over de machtige hand van Moskou schieten we onszelf in de voet. In de VS wantrouwt iedereen al iedereen en ook Nederland begint zijn verstand kwijt te raken. Poetin kan tevreden zijn.

_{Coen de Jong is politicoloog en historicus.}

Tamelijk waanzinnig
Paul Brill, oud-columnist van de Volkskrant en kenner van de internationale betrekkingen, vindt dit artikel van Coen de Jong een 'tamelijk waanzinnig stuk'. Hij zegt dat je de Ruslandkwestie juist niet moet bagatelliseren. 'Mensen die dat wel doen sluiten de ogen voor de werkelijkheid.'

Waar rook is
Journalist Luke Harding schreef een boek over de band tussen Poetin en Trump (+) : 'Russen bewerken Trump al sinds 1987'. Zijn boek heeft geen smoking gun, maar er is rook, heel veel rook.