Sigrid Kaag faalt met haar ‘nieuwe leiderschap’

Het was een rake rede, die H.J.Schoolezing van Sigrid Kaag afgelopen maandag 6 september in De Rode Hoed.

Over de hoge prijs die de samenleving betaalt door ‘politieke managers hun gang te laten gaan’, met hun ‘ritselen en regelen zonder visie’. Over het ‘hopeloos achterlopen bij de rest van Europa’. Over het lakse klimaatbeleid: ‘haalbaar en betaalbaar als het nieuwe argument om niets te doen’. Over ‘het gebrek aan medemenselijkheid en betrouwbaarheid’ bij veel bestuurders, ook ‘bij degenen die om het hardst roepen hoe onwijs gaaf ons landje is’.

Ik had het (bijna) niet kunnen verbeteren.

Alleen is zoiets voor een politicus - en zeker voor een partijleider - niet een vrijblijvende intellectuele exercitie. Zij schept verplichtingen: woorden moeten dan wel tot daden leiden.

Het tegendeel gebeurde: Kaag trok in het daarop volgende Kamerdebat, waarin Wilders - het zij hem nagegeven - het beoogde motorblok van de nieuwe coalitie terecht alle hoeken van de Kamer liet zien, haar keutel weer schielijk in. Ze had aan niemand in het bijzonder gedacht. Ja, ja.

Hier botst, om het even weberiaans te formuleren, verheven Gesinnungsethik op onmisbare Verantwortungsethik. Want waar was Kaag zelf al die tijd (behalve ambtshalve veel in het buitenland)? In de tijd waarover zij constateert dat de Nederlandse overheid ‘niets groots tot stand heeft gebracht’? Vier jaar van die tijd zat zij wel zelf in het kabinet.

Vermoorde onschuld

Haar houding neigt daarmee iets te veel in de richting van die van Rutte, die bij alle de afgelopen jaren aan het licht getreden gigantische scheefgroei - inkomens, flexbanen, de stijgende woningnood met door Stef Bloks beleid bevorderde stuitende huisjesmelkerij, een steeds rafeliger rechtsstaat met dank aan Sander Dekker, ontwrichting van zorg en onderwijs - hoogst verbaasd als de vermoorde onschuld zelf reageert.

Alsof hij niet al meer dan tien jaar het Catshuis met totale intellectuele inertie en een neoliberale laat-maar-waaien-mentaliteit bezet heeft gehouden. Want we moe(s)ten natuurlijk wel leuk kunnen blijven barbecueën, ook als in Valkenburg het rivierwater door huizen en straten kolkt en menig Limburgs barbecuestel daardoor inmiddels pas bij Rotterdam weer boven water komt.

Tijdens de verkiezingen - met deze Eeuwigdurende Non-Formatie al weer een eeuwigheid geleden - maakte Kaag zich sterk voor ‘nieuw leiderschap’ en een ‘nieuwe bestuurscultuur’. En inderdaad: niet alleen het toeslagenschandaal, ook het stelselmatig traineren van een fatsoenlijke afhandeling van de Groningse aardbevingsschade of de oplossing van het stikstofprobleem maakt de urgentie daarvan zonneklaar.

Maar mogen we misschien, in alle bescheidenheid, informeren wat de bijdrage is die Sigrid Kaag tot dusver aan die nieuwe bestuurscultuur geleverd heeft?

Land bevrijden

Zij had zich in april onsterfelijk verdienstelijk kunnen maken door, toen de premier na zijn zoveelste grove leugen eindelijk spartelend op de grond lag en om het behoud van zijn baantje smeekte, Rutte door steun voor de oppositie-brede motie van wantrouwen de politieke dolk in het hart te steken en daarmee te doen waarnaar heel weldenkend Nederland al jaren snakt: dit land te bevrijden van de meest miserabele en karakterloze minister-president ooit.

Van zijn ongeschiktheid voor zijn ambt, gevolg van een gebrek aan visie, moed en ruggengraat, heeft Rutte sindsdien - het ís een prestatie - al weer bij drie belangrijke dossiers blijk weten te geven. Dat dat allemaal gezien de peilingen geen afbreuk schijnt te doen aan de populariteit van zijn partij, zegt daarmee ook iets over zijn achterban, waarvan het meest infantiele deel zich verenigd heeft in de interne lobbygroep ‘Klassiek Liberaal’ onder leiding van ene Ad Lagas.

Het opnieuw driemaal laten afweten: eerst door eind juni in de coronacrisis nagenoeg elke beperkende maatregel voortijdig op te heffen, met desastreuze gevolgen: de besmettingscijfers snelden weer omhoog. Pas na heel lang aanhoudend aandringen van de Kamer was hij bereid tot een bescheiden mea culpa.

Haalbaar en betaalbaar

Dan door eind juli, toen zowel barbecueënd als niet-barbecueënd Valkenburg in de goot van de Geul belandde, om de samenhang van een en ander met de klimaatverandering heen te blijven draaien. Want ja: De Telegraaf, Wilders en Ad Lagas. Het moet immers wel haalbaar en betaalbaar blijven.

Hoe betaalbaar het jarenlang nalaten van haalbare maatregelen is, weet inmiddels zelfs de allerdomste PVV-er van Zuid-Limburg. Herstel van door Ruttes jarenlange nadruk op haalbaarheid nu vernielde woningen blijkt inderdaad zéér betaalbaar. De Engelsen hebben daar een mooi gezegde voor: pennywise, poundfoolish. En dat kunt u gerust ook plakken op alle andere door de VVD doorgedreven bezuinigingen van het afgelopen decennium. Die bekokstoofde afschaffing van de dividendbelasting moest immers ergens van worden betaald.

En als derde was er dan, eind augustus, Afghanistan. Een combinatie van bureaucratische inertie en politieke onwil leidde ertoe dat Den Haag op niets was voorbereid - en misschien moeten we zeggen: ook op niets voorbereid wilde zijn. Rutte-regeren is conflict mijdend vooruitschuiven, niet alleen bij het klimaat.

Hoe de Kamer ook aandrong, het kabinet deed amper iets. Geen vluchteling te veel! Het was allemaal minimaal - nu niet met slechte coronacijfers of grote materiële schade, maar nodeloze doden als gevolg. Ook hier gold vast weer het adagium: haalbaar en betaalbaar. En dat komt niet alleen op het conto van het falende oude leiderschap van Rutte, maar ook van het falende nieuwe van Kaag.

Thomas von der Dunk is cultuurhistoricus.