Schrijf de frustraties, stress en desillusie van docenten niet zomaar toe aan onderwijsinnovatie

Bezuinigingen

Met belangstelling heb ik het artikel gelezen over de invoering van een nieuw onderwijssysteem bij mijn oude werkgever Fontys. Er verandert blijkbaar weinig in het hbo en ook weinig binnen Fontys. Een constante die je er aantreft, is dat iedere onderwijsvernieuwing feitelijk een bezuinigingsoperatie is. Als die om onduidelijke redenen weer nodig is, wordt de batterij beleidsmedewerkers waar ieder bestuur zich tegenwoordig mee omringt, aan het werk gezet met de opdracht ‘vernieuw, maar bezuinig’. Het gevolg is altijd weer verdere inhoudelijke verschraling van de opleidingen.

Het wordt tijd dat onderzoeksjournalisten zich eens op dat verschijnsel richten. Ga eens na hoe bepaalde opleidingen in veertig jaar tijd onder het mom van onderwijsvernieuwing zijn uitgekleed en doe eens een voorspelling hoe bijvoorbeeld een lerarenopleiding er over twintig jaar uit zal zien als dat proces niet wordt gekeerd.

Kijk dan meteen ook naar de salarisontwikkelingen in het hbo. De top kent in die jaren een sterk opgaande lijn (met bonussen), de werkvloer een vlakke of een neergaande. Veel hbo-docenten blijven qua honorering achter bij hun collega’s die in de bovenbouw van de havo werken.

Het gaat niet goed met het onderwijs maar dat weten de meeste lezers wel.
Flip Strang, Berkel-Enschot

Klassikale systeem

Met verbazing las ik het artikel over Fontys Hogeschool betreffende de methode HILL en de gevolgen hiervan voor een aantal docenten. Zelf ben ik als docent bij Fontys Hogeschool per 1 september met vervroegd pensioen gegaan en heb ik altijd ‘gestreden’ voor dit systeem. Meer dan gelukkig was ik dan ook te lezen dat het HILL-systeem ingevoerd wordt/werd.

Het klassikale systeem is niet meer van deze tijd. Docent staat voor de klas en studenten ontvangen kennis. Het is veel éénrichtingsverkeer en sluit niet aan bij studenten. Het leeft niet. Het HILL-systeem ‘leeft’ voor studenten. Ze zijn meteen betrokken, gaan verbinden aan met elkaar en kijken kritisch naar een maatschappelijk vraagstuk. Studenten zijn meteen betrokken bij de actuele praktijk en zijn uiterst gemotiveerd.

Dat een aantal docenten het lastig vindt om deze manier van onderwijs te geven, coachen en begeleiden van een proces in plaats van doceren, kan ik begrijpen. Vele docenten hebben zelf structuur nodig en deze komt onder druk te staan. Dus een goede begeleiding van docenten is hierbij erg belangrijk.
Petra van den Brand, oud-docent Fontys Hogeschool, Haaren

Onontbeerlijk

Bij de herinrichting van het onderwijs op Hogeschool Fontys waren vele factoren verantwoordelijk voor onvrede en onrust. Van te weinig aandacht voor teamvorming tot een veroordeling van de hoogleraar van het gekozen concept. Het is betreurenswaardig dat het nieuwe leren hierin wordt meegesleurd. Volgens het artikel ontbreekt bewijs dat nieuwe leren werkt, zijn er onduidelijke beoordelingsnormen, ontbreekt het leerlingen aan basiskennis en grijpen docenten terug op oude opdrachten.

Zelf heb ik in de tijd van de commissie-Dijsselbloem onderzoek gedaan naar het nieuwe leren in vmbo-eindexamenklassen. Op twee scholen werden de eindexamenresultaten vergeleken van leerlingen in de traditionele stroom en in de innovatieve stroom op deze scholen. Wat bleek? De examenresultaten van het centraal schriftelijk examen (cse) voor beide stromen verschilden niet noemenswaardig. Dus, er zijn wel degelijk aanwijzingen dat bovenstaande bedenkingen ten aanzien van het nieuwe leren onterecht zijn.

Schrijf de problemen bij de implementatie van een nieuw onderwijsconcept en frustraties, stress, desillusie van docenten dus niet zomaar toe aan onderwijsinnovatie. Maar kijk de onderwijsinstelling recht in de ogen. Onderwijsvernieuwingen zijn onontbeerlijk, nu en in de toekomst. Zo zullen studenten zich sinds dit jaar bijvoorbeeld moeten leren verhouden tot ChatGPT. Er is nog veel te winnen.
José van der Hoeven, onderwijsonderzoeker, Gouda

Les

De gebeurtenissen bij Hogeschool Fontys zijn hopelijk een goede les voor bestuurders van scholen. De les is dat wij, en dus ook de wetenschap, niet of nauwelijks weten welke factoren van invloed zijn op de kwaliteit van het onderwijs. Zou iemand dat weten, dan zouden er in Nederland niet of nauwelijks nog problemen zijn met de motivatie en prestaties van leerlingen en studenten.

Wie weet welke factoren van invloed zijn op de kwaliteit van het onderwijs kan namelijk voorspellen waarom de leerlingen/ studenten op de ene school beter presteren dan op de andere. Die persoon kan bovendien effectieve maatregelen bedenken om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren.

De beste voorspellers die de wetenschap de afgelopen jaren heeft gevonden zijn de opleiding van de ouders en het IQ van het kind. De opleiding van de ouders voorspelt zo’n 15 tot procent en het IQ van het kind zo’n 5 tot 10 procent van de resultaten die op school worden behaald. Alle andere zaken zoals de onderwijsfilosofie, de reken- en taalmethode die worden gebruikt, en dergelijke, blijken minder voorspellende waarde te hebben.

Dit laatste was het geval tot ongeveer 15 jaar geleden. Vanaf die periode werd steeds duidelijker dat de leerkracht de bepalende factor is. Leerkrachten die autonoom zijn, veel vakkennis hebben, zich in kunnen leven in de leerling/ student, en die creatief genoeg zijn om de lessen zélf samen te stellen zodat ze passen bij de specifieke doelgroep waaraan ze les geven, blijken bijzonder effectief te zijn. Deze kenmerken hebben een voorspellende waarde van 40 tot 50 procent: des te meer leerkrachten aan deze kenmerken voldoen, des te beter zijn de motivatie en prestaties van de leerlingen.

Kortom, de wetenschap is langzamerhand bezig te ontdekken welke zaken van invloed zijn op de kwaliteit van het onderwijs. Waarbij tot nu toe vooral is ontdekt over welke capaciteiten een leerkracht moet beschikken, zodat deze de lessen kan afstemmen op de specifieke doelgroep die in de klas/ collegezaal zit.

De les? Er is niet één manier om de problemen in het onderwijs op te lossen. De manier is afhankelijk van de specifieke groep kinderen/ studenten die in de klas zitten en het is de taak van de leerkracht om deze specifieke manier te ontdekken, te ontwikkelen, uit voeren, te evalueren, en bij te stellen. Met daarbij inachtneming van enkele didactische richtlijnen, maar het voert te ver om daarop in te gaan op deze plek.
Paul Delnooz, gespecialiseerd in onderwijs en onderzoekmethoden, schoolt bestuurders, directeuren, leerkrachten en studenten, Breda

Hou je erbuiten

Als docent die al een kleine 20 jaar lesgeeft op het mbo, wil ik uit de grond van mijn hart tegen elke onderwijsvernieuwer die niet voor de klas staat en geen les geeft zeggen: hou je er buiten. Bedenk geen nieuw onderwijs, leg ons geen vernieuwingen op, verzin geen nieuwe vaardigheden die oude moeten vervangen, bedenk geen nieuwe systemen. Aan al die mensen op het ministerie van Onderwijs, die nog nooit een dag voor de klas hebben gestaan: hou op met denken dat je het beter weet dan wij. Ik bemoei me niet met jouw werk, hou jij dan op met menen dat je beter weet dan wij wat onze studenten nodig hebben. En als je dat wel denkt te weten, ga dan lekker zelf voor de klas staan. Dan doe je ook nog eens iets aan het lerarentekort. Dankjewel.
Annemiek Doorakkers, Den Haag