Schitterend, die papieren krant. Maar soms onvolledig

‘Hoe een foto het vuile gezicht van de oorlog kan laten zien’, schreef Bert Wagendorp in zijn column van 12 januari. Hij riep in herinnering hoe Amerikaanse krantenlezers pas een ‘echt’ beeld kregen van de Amerikaanse Burgeroorlog nadat fotograaf Alexander Gardner beelden van die bloederige werkelijkheid had laten zien op een tentoonstelling. Kranten konden die toen nog niet afdrukken.

Onlangs was er opnieuw zo’n foto, van de ‘gehaktmolens’ van het Oekraïense slagveld bij Soledar en Bachmoet. Die stond echter niet in de papieren krant, maar wel op de website van de Volkskrant: een drone-foto van een vlakte vol granaatinslagen waarop de tientallen lijken van soldaten met oranje pen zijn omcirkeld. ‘Wie het zijn is niet duidelijk: Russen, Oekraïners, Wagnersoldaten of jonge rekruten. In elk geval zijn ze dood’, aldus Wagendorp in zijn column.

Pijnlijke plek

Indirect raakte hij hiermee een pijnlijke plek voor veel lezers; niet over de oorlog, maar over hun eigen krant. Namelijk: krijgen papieren lezers van de Volkskrant wel een compleet beeld van nieuws en achtergronden of moeten ze daarvoor het internet op? Iedere betalende abonnee kan de krant uiteraard óók digitaal lezen, maar veel lezers hechten aan de papieren versie, die volgens hen dan ook compleet moet zijn. Hun argumenten variëren van ‘digitaal lezen is heel onplezierig, zeker met alle weekendbijlagen’ tot: ‘cookies, reclames, de hele digitale zure regen; ik probeer me steeds meer te verzetten tegen de verslavingstechnieken van big tech.’

Wie let op de verschillen tussen de digitale en papieren editie, ziet inderdaad opvallende voorbeelden daarvan. Maar eerst de foto waaraan Bert Wagendorp refereerde. Als die zo iconisch was, waarom stond hij dan niet in de ‘gewone’ krant? Omdat de betrouwbaarheid niet kon worden vastgesteld en de publicatierechten onduidelijk waren, antwoordt de fotoredactie. Ook digitaal werd de foto daarom niet door de redactie zelf geplaatst. In het online stuk stond een afbeelding van het Twitteraccount van Ukraine News. Foto's die niet door een filter zijn gegaan van een gerenommeerd fotopersbureau of een vertrouwde medewerker, worden niet zomaar in de Volkskrant gepubliceerd.

Veel digitale lezers hebben de foto trouwens óók niet gezien. Wie geen cookies accepteert die klikgedrag volgen, krijgt op Volkskrant.nl ook geen door de redactie toegevoegde items uit sociale media. Ook dáárover ontving ik klachten van lezers die wel de inhoud van die berichten willen zien, maar geen digitaal spoor willen achterlaten. Een ander vindt dat de ‘grijze blokjes’ in de tekst moeten verdwijnen die nu bij cookie-weigeraars te zien zijn. Die ergernissen zijn begrijpelijk, maar het geld en de energie die het zouden kosten om dit technische probleem op te lossen, kan volgens de hoofdredactie beter worden gebruikt. Dat begrijp ik. Soms is het letterlijk kiezen of delen.

Schenden privacy

De indruk dat de krant digitaal méér zou durven of meer expliciete beelden zou plaatsen dan op papier, is in elk geval onjuist. Het is eerder omgekeerd: omdat iedereen de digitale krant kan zien – ook degenen die de Volkskrant verder nauwelijks kennen – wordt er sneller geklaagd over foto’s die mogelijk de privacy schenden of stigmatiserend zouden zijn. Dit leidt tot een lichte vorm van zelfcensuur om gevoeligheden te vermijden, erkent de chef van de fotoredactie, en daarmee tot een steeds voorzichtiger fotobeleid.

Sommige reacties zijn onvoorspelbaar. Zo reageerde een lezer onlangs over een foto die, wederom, de gruwelen van het slagveld van Bachmoet liet zien in een even ‘mooi’ als schrijnend beeld van persbureau AP. We zien een primitieve operatiekamer met een zwaargewonde militair; zijn rechterarm zijdelings afhangend, alsof hij klaarligt voor de kruisiging. ‘In Nederland is het verboden om zonder toestemming foto’s te delen waar een patiënt of deel van een patiënt opstaat’, kwam als commentaar. Een ander: ‘Als ik per ongeluk bij een treinongeluk betrokken raak, en bloot en verminkt op een grasveldje lig, mag dat dan gepubliceerd worden?’ Nee natuurlijk. De interne regels van de krant én de privacywetgeving verhinderen dat. De AP-fotograaf had toestemming gekregen om te fotograferen en het gezicht van de patiënt (die later overleed) was bovendien onherkenbaar.

Terug naar de verschillen tussen de digitale en papieren krant. Die zijn groot. Op papier maakt de redactie een schitterende, overzichtelijke, deelbare, uit te scheuren en gesublimeerde versie van de werkelijkheid. Maar vanwege de vervroegde sluittijden staan uitslagen van late sportwedstrijden en (internationale) politieke ontwikkelingen er vaak niet in. Bij digitale artikelen staan vaak méér foto’s. Digitale artikelen hebben regelmatig een andere kop dan op papier, waardoor je aanvankelijk niet dóór hebt dat je twee keer hetzelfde stuk zit te lezen.

Podcasts

Afgelopen december verbaasde een abonnee zich over een lezersbrief in de papieren krant die reageerde op de necrologie van acteur John Leddy. Hoezo? Hij had dat stuk nooit zien staan. Klopt: het was tot dan toe alleen digitaal verschenen. Podcast is alleen digitaal; mijn eerder pleidooi om een journalistieke, geschreven samenvatting te maken van afleveringen die relevante nieuwe informatie hebben opgeleverd, heeft geen effect gehad. In het afwijkende geval dat producties bewust zowel als podcast als op papier verschijnen, zoals bij de interviewserie Stuurloos van Volkskrant-journalist Kustaw Bessems, gaat de luisteraar vóór. Zo was voormalig Dichter des Vaderlands Lieke Marsman al uitvoerig op dinsdag te beluisteren, terwijl de geschreven samenvatting pas op zaterdag verscheen.

Dus ja, alles bij elkaar moet de papieren lezer van de Volkskrant soms inderdaad het internet op om een completer beeld te krijgen van het nieuws en achtergronden. En soms lijkt me dat te voorkomen.

Zo is er een onverwacht effect bij artikelen waarbij de journalist juist extra moeite heeft gedaan, door in de digitale versie allerlei verwijzingen op te nemen. Dat gebeurde onder meer in een interessant artikel over de biografie Spare van de Britse prins Harry. In de papieren krant las ik over peilingen en onderzoeken die duidelijk maken dat de prins met dit boek zijn sympathie bij jonge Britten heeft verspeeld. Dat klonk overtuigend. Maar in de digitale versie leiden de hyperlinks deels naar een vermoedelijk weinig representatieve online peiling van pulpkrant Daily Mail; een analyse van een 'marketing expert’ in The Express en zelfs naar een anonieme twitteraar. Dan weet de digitale lezer genoeg. Die informatie had uiteraard vermeld moeten worden in de papieren krant, voor zover het verhaal dan nog op die manier had gekund, erkennen achteraf ook de auteur en zijn chef. Het Volkskrant-protocol is immers duidelijk over conclusies op basis van dubieuze peilingen en anonymi op sociale media: niet doen.