Scheid waarheden en leugens van politici

Bij het kunnen bepalen van een stem in het democratische proces is juiste informatievoorziening aan kiezers een eerste vereiste. Dit geldt voor beleidsmakers, maar evenzogoed voor media die verslag doen van (de gevolgen van) dat beleid. Politieke communicatie is van enorm belang. Dat werd bevestigd door de desinformatie die verspreid werd door de voor- en tegenpartijen in de Brexit-campagne.

Al jaren wordt door politici, opiniemakers en ja, ook media de mythe verspreid dat de Europese Unie een losgeslagen monster van Frankenstein is dat zonder enige inspraak wordt gerund door anonieme bureaucraten in de vorm van de Europese Commissie.

In de Volkskrant van maandag 27 juni werd dat nog eens herhaald door vaste columnist René Cuperus, wetenschapper, lid van diverse denktanks over Europa en de EU en zelf ooit kandidaat voor de Europese fractie van de Partij van de Arbeid. Je mag aannemen dat iemand als Cuperus beter weet.

Want zo zit de Europese Unie doodeenvoudig niet in elkaar. Niet de Europese Commissie, maar de regeringen van de lidstaten zijn de baas. De Europese Commissie doet niets als de lidstaten dat niet willen. Het probleem is dat dit door politici niet zo aan de eigen burgers gecommuniceerd wordt.

Het is onzin te beweren dat 'Brussel dictaten oplegt'. Bij elke beslissing zijn de regeringen van de lidstaten betrokken - ook de onze. Als onze premier bij een Eurotop instemde met een voor Nederland op onderdelen niet positief besluit, werd in de communicatie vaak gezegd dat 'het moet van Europa'. Het feit dat de premier zélf tekende voor dat besluit werd graag weggemoffeld. Media namen die uitspraken vanzelfsprekend over, want het was immers de premier die het zei.

'het moet van Europa'

Herhaal dat 'het moet van Europa' maar vaak genoeg en het wordt voor velen vanzelf waarheid.

In Groot-Brittannië was dit mechanisme met een factor 10 erger. Inmiddels is bekend dat Boris Johnson, de toenmalige invloedrijke correspondent voor The Daily Telegraph in Brussel, de grootste leugens uit zijn duim zoog over 'dictaten vanuit de EU'. Nu Johnson zich als leider van de Leave-campagne heeft laten kennen als een pathologische leugenaar, komen ex-collega's uit zijn Brusselse jaren eindelijk uit de kast en bevestigen dat Johnson vroeger ook al alles bij elkaar verzon. Het hielp een klimaat te kweken waarin politici wonnen in de kiezersgunst als ze de EU maar hard en vaak genoeg bashten.

In Groot-Brittannië hebben we kunnen zien dat zulke consistent foutieve informatieverstrekking leidt tot vreemde paradoxen in de manier waarop mensen naar de EU kijken. Zo is er aan de ene kant de kritiek dat de EU te weinig problemen oplost, aan de andere kant mag de EU van dezelfde critici niets omdat ingrijpen aan de soevereiniteit raakt ('Brussel dicteert'). Probeer het dan maar eens goed te doen als welwillende EU-bestuurder, laat staan een pro-EU-campagne te voeren.

In de Verenigde Staten nemen nieuwsmedia nu hun verantwoordelijkheid door niet zomaar meer alles wat de presidentskandidaten zeggen voor waar aan te nemen. Kranten en nieuwszenders hebben extra fact- checkers aangetrokken om in realtime uitspraken van Donald Trump en Hillary Clinton op juistheid te controleren. Zodra er een onwaarheid wordt vastgesteld, wordt dat direct en in niet mis te verstane termen gemeld opdat nieuwsconsumenten juist geïnformeerd worden. Daarmee stappen journalisten af van zogenoemde 'he said, she said'-journalistiek, waarbij uitspraken van politici voor hun rekening worden gelaten.

Over negen maanden zijn er verkiezingen in Nederland. De kans is groot dat het onderwerp 'Europese Unie' een grote rol zal spelen. Zoals we hebben kunnen zien rondom het Brexit-referendum is het van het grootste belang dat waarheid van leugen gescheiden wordt. Net als in de VS zijn zulke realtime feitenchecks noodzakelijk. Mochten politici dan toch in de verleiding komen te liegen om kiezers te verleiden, dan weten de nieuwsconsumenten zich in ieder geval juist geïnformeerd. Wie weet neemt het vertrouwen in nieuwsmedia dan ook weer toe.

_{Kaj Leers is communicatiestrateeg.}