Rutte is bang voor verlies van de anti-Wildersbonus

Het afblazen van het RTL-premiersdebat roept de vraag op welke partij of partijen daar baat bij hebben. Wilders en Rutte hadden van tevoren aangekondigd dat ze het niet zouden accepteren als er meer dan vier partijen zouden deelnemen. Nadat GroenLinks als vijfde partij was uitgenodigd, liet de PVV-leider zondagmiddag direct weten dat hij niet zou komen. Het lijkt erop dat Wilders meer dan Rutte gefocust was op het afzeggen van deelname aan het debat. Rutte volgde hem gretig. De PVV-leider zet sinds het najaar van 2016 alle kaarten in op een strijd met de VVD om de eerste plaats. Op dat moment was dat misschien nog te begrijpen, maar nu kunnen er wel vragen bij gesteld worden.

Wilders is altijd geroemd om zijn strategisch talent en zijn goede politieke intuïtie. Die lijkt hem nu in de steek te laten. Hij verwoordt nog steeds het anti-islamsentiment dat sterk leeft bij zijn kiezers, maar met zijn gekoketteer met Trump slaat hij de plank mis. Uit onderzoek van de Universiteit van Amsterdam en Kantar Public voor de Volkskrant (Ten eerste, 11 februari) blijkt dat zijn kiezers, net als de rest van de Nederlanders, in overgrote meerderheid vinden dat de wereld er niet veiliger op geworden is met het aan de macht komen van Trump. Maurice de Hond liet in zijn laatste onderzoek eveneens zien dat de PVV-aanhang kritischer is over Trump dan Wilders.

Ook in zijn strijd met Rutte maakt Wilders cruciale inschattingsfouten. Het is niet in zijn belang dat het RTL-debat niet doorgaat, wel in het belang van de liberalen. Op het campagnebureau van de VVD klonk zondagmiddag ongetwijfeld een beheerst gejuich.

Als men de VVD-campagne overziet, blijkt dat de partij zich bewust is van haar zwakke electorale positie. In oktober startte ze als eerste met tv-spotjes met Rutte; sindsdien gaat Rutte met enige regelmaat op pad om campagne te voeren. Dat is zeer opmerkelijk voor een zittende premier die opgaat voor zijn herverkiezing. Voorgangers als Balkenende en Kok hielden zich zo lang mogelijk buiten de campagnestrijd. Het landsbelang vereiste dat ze daar geen tijd voor vrij maakten, zo luidde de verklaring. Het was het middel om zo lang mogelijk te kunnen genieten van de status van een premier die zich niet bezighield met de dagelijkse politieke gevechten. Pas de laatste drie weken voor de verkiezingsdag stortte men zich op de campagne. De VVD heeft noodgedwongen een andere keuze gemaakt, maar die pakt tot nu toe niet goed uit.

De electorale positie van de VVD is sinds het najaar verslechterd, met name de geloofwaardigheid van Rutte is verder aangetast. Had in oktober nog 41 procent van de Nederlanders veel vertrouwen in hem als minister-president, wat toen al laag was, nu is dat gedaald tot 33 procent, zo blijkt uit het onderzoek van de Universiteit van Amsterdam voor de Volkskrant.

Uit datzelfde onderzoek blijkt ook dat de afkeer van Wilders zo groot is bij veel kiezers van D66, GroenLinks en PvdA dat men bereid is VVD te stemmen om de PVV niet de grootste te laten worden. De premierbonus heeft Rutte al lang verspeeld, de enige hoop voor de VVD is de anti-Wildersbonus. Hoe meer Rutte in debat gaat met andere politici, hoe meer kans hij maakt ook die te verspelen.

Vooral Pechtold en Klaver staan te popelen zich op Rutte te storten, hem zijn gebrek aan geloofwaardigheid te verwijten en hem de anti-Wildersbonus te ontfutselen. Hoe meer debatten met Rutte en Wilders, hoe beter. Ze willen zich graag profileren als het alternatief voor Rutte en als belangrijkste tegenstander van Wilders. De PVV-leider ziet blijkbaar niet dat hij daar baat bij kan hebben. Verdeel en heers geldt nog steeds in de politiek.

Wilders beroept zich er graag op dat hij als enige weet wat in het land leeft, maar hij heeft blijkbaar geen idee hoe groot en breed gedragen het anti-Wildersgevoel is. Wel is er een andere verklaring voor zijn strategische keuzen. Misschien wil Wilders wel helemaal niet de grootste worden. Bij Rick Nieman zei hij zondag dat hij tevreden zou zijn met 30 zetels. Als grootste partij zou de PVV het initiatief moeten nemen bij de formatie om vervolgens te mislukken. Dat lokt hem allerminst. Net als Trump houdt hij niet van verliezen.

^{Philip van Praag is politicoloog aan de Universiteit van Amsterdam}