Politicoloog Robin Fransman: ‘Belast de vermogens eens wat meer (en arbeid minder)’

Is Nederland wel zo egalitair als veel mensen denken? De inkomensverschillen zijn redelijk stabiel en liggen internationaal gezien onder het gemiddelde. Maar bij de ­private vermogens gaapt een kloof en zit Nederland in de wereldtop, achter de Verenigde Staten. De rijkste 10 procent heeft tweederde van al het vermogen in Nederland – aandelen, bank- en spaarrekeningen, huizen en andere bezittingen.

De rijkste 1 procent kreeg er 13,6 miljard euro bij in 2017 en heeft ruim een kwart van het totale vermogen, bleek eerder dit jaar uit cijfers die de Volkskrant opvroeg bij het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). De onderste helft van de 7,7 miljoen huishoudens heeft niet of nauwelijks vermogen, of vooral schulden.

Volgens sommige deskundigen is deze scheefgroei niet zo’n probleem. Het verschil is verklaarbaar: het kapitaal zit vooral in de eigen woning en bij ouderen, want jongeren moeten immers nog vermogen opbouwen. Verder worden de verschillen de laatste jaren niet groter en zou het hebben vermogen hier ook niet nodig zijn, omdat Nederland goede sociale voorzieningen heeft.

Maar zo simpel is het niet, zegt politicoloog Robin Fransman (50), voormalig toezichthouder bij de financiële waakhond AFM en tegenwoordig ‘chef geld’ bij de Argumentenfabriek, een adviesbureau voor ‘helder denken’ voor bedrijven en overheden. ‘Vermogensongelijkheid is op zich een gegeven. Maar als je er nader naar kijkt, zie je dat we een land zijn dat vermogen bijna niet belast, en arbeid heel zwaar. En dat gaat een probleem worden.’

Hoezo?

‘De bulk van onze belastinginkomsten halen we op met lasten op arbeid. We hebben een samenleving waarin het aantal werkenden waarschijnlijk niet meer gaat stijgen, maar de vermogens nog wel. Tegelijk blijven de uitgaven aan vooral AOW en zorg stijgen.

Dan moet je vermogens dus zwaarder gaan belasten. En dat kan ook. We belasten vermogens nu heel laag, ­arbeid heel zwaar en geven ondernemers heel veel ruimte. Dat model heeft op zich best goed gewerkt, maar het is onhoudbaar geworden. Er komen steeds meer rijkere ouderen, die onderhouden moeten worden door een beperkt aantal werkende jongeren.’

Het is toch logisch dat ouderen meer vermogen hebben? Die ­hebben er hun hele leven voor ­gewerkt.

‘Jawel, maar als je een systeem hebt waarin je de collectieve lasten uit ­arbeid laat betalen – en niet uit vermogen – dan betalen de jonkies de belasting en blijven de ouderen buiten schot. Terwijl de bulk van die collectieve voorzieningen AOW en zorg zijn. Dus de jongeren gaan ook voor de rijkere ouderen betalen.

De jongere generatie heeft volgens mij donders goed door dat ze een slechte deal krijgen en dat, gechargeerd gezegd natuurlijk, alle centen naar de ouderen gaan. Daarbij komt nog dat de erfbelasting ook laag is in Nederland. Dan krijg je straks twee soorten jongeren: Zij die erven, en zij die dat niet doen.

Ik schat dat eenderde goed gaat erven, en tweederde niet. Die tweederde draagt als werkende financieel bij aan de zorg en AOW van de oudere, en daarmee aan de erfenis van hun leeftijdsgenoten. Maar ze krijgen zelf niks. Dan heb je een soort middeleeuwse erfelijke ongelijkheid. Dat lijkt me onacceptabel.’

Als de 1.500 miljard euro pensioenvermogen meetelt, is de vermogensongelijkheid veel kleiner, wordt gezegd.

‘Dat is echt flauwekul. Pensioen is geen vrij vermogen. Je kunt er de studie van je kinderen niet mee betalen, je kunt er geen huis van kopen en je kunt het ook niet nalaten. Daarbij is ook de ongelijkheid in pensioenen fors, omdat je geen pensioen opbouwt over de eerste 15 duizend euro salaris.’

Er worden al maatregelen getroffen. De vermogensrendements­heffing voor kleine spaarders verdwijnt in 2022, grotere vermogens gaan meer betalen.

‘Het is een stapje, een goed stapje ook, maar niet de grote stap die nodig is, voor een echt ander belastingstelsel. De bulk van het vermogen zit in ­Nederland in de eigen woning, en bij mensen met een eigen bedrijf, in de zogeheten box 2. Zulke ondernemers betalen ook weinig belasting. Ze kunnen hun vermogen in hun bedrijf houden als ze dat willen, ook al is dat vele miljoenen waard.

We heffen dus al weinig vermogensbelasting, maar waar we haar heffen, is het vooral bij gewone mensen. De miljardairs, de grote ondernemers, de rijkere zelfstandige beroepen zoals advocaten, notarissen, accountants, dat alles in box 2 wordt relatief licht belast.

Dit terwijl er heel veel vermogen is in Nederland. Denk aan de De Mols en Van den Endes. En aan betaalbedrijf Adyen dat bij de beursgang miljarden waard bleek, waardoor prinses Mabel 160 miljoen euro kon bijschrijven – grotendeels onbelast, omdat koerswinsten niet worden belast. Je moet ook naar dat soort groepen gaan kijken. ’

Die zijn dan weg.

‘Misschien. Maar misschien ook niet. Deze mensen weten ook wel wat moreel juist is. Ze eten er ook geen boterham minder om als ze 600 miljoen euro hebben in plaats van 800 miljoen. En hun kinderen ook niet.

Ik denk dat we naar een belasting op winst uit vermogen toe moeten, zoals ze dat in het buitenland ook kennen. De Britse filosoof en econoom John Stuart Mill had het in de 19de eeuw al over ‘onverdiend vermogen’, geld waarop je eigenlijk geen recht hebt, omdat je het niet hebt verdiend met werken. De waardestijging van je huis, de koersstijging van je aandelen, een erfenis, het is nu allemaal niet of nauwelijks belast.

Maar een vlakke belasting kan ook. En dan over al het vermogen inclusief het belang in de eigen onderneming en de eigen woning. Met een belastingvrije voet van 5 ton. Een brede grondslag is belangrijk, zodat zo veel mogelijk mensen meebetalen. En dan moeten de tarieven laag zijn. Dat ontmoedigt constructies om belasting te ontwijken.’

Gaat het echt die kant op?

‘Veranderingen in Nederland gaan altijd langzaam, en het is de vraag wat de Belastingdienst aan kan. Maar D66 wil al een miljonairstax en CDA-minister Wopke Hoekstra begon over de koek die anders moet worden verdeeld. Het tij is aan het keren, ook internationaal. Misschien gebeurt het de volgende kabinetsperiode al, nu er zo veel miljarden begrotingsoverschot zijn om plooien glad te strijken. Ik hoop het, want is het hard nodig.’

U bent VVD’er. Zit u wel bij de juiste partij?

‘De VVD heeft – lang leve Klaas Dijkhoff – eindelijk door dat ze niet aan de leiband moeten lopen van VNO-NCW, de grote bedrijven. Dat is een deelbelang. Het gaat om het algemeen belang.’