Pensioencrisis is niet alleen schuld van ECB

De temperatuur stijgt snel in pensioenland nu korting van pensioenen in 2017 voor meerdere pensioenfondsen realiteit dreigt te worden. Door nieuwe rentedalingen zijn de dekkingsgraden weggezakt tot niveaus waarop snel herstel onwaarschijnlijk lijkt. Toonaangevende fondsen zoals ABP en PFZW hebben voor elke euro aan pensioenverplichting nog ongeveer 88 cent in kas. En dus doemt het spookbeeld van de kortingen weer op.

Deze maand verlaagde de ECB de monetaire rente tot nul procent en verruimde Draghi het opkoopprogramma van obligaties. Meer van hetzelfde medicijn 'kwantitatieve verruiming', maar pensioenbestuurders en pers roerden zich, zelfs de politiek gaf een voorzichtig signaal af: lage rentes en ontmoediging van sparen treffen de Nederlandse institutionele investeerders. Voormalig president Nout Wellink van De Nederlandsche Bank vergeleek het ECB-beleid zelfs met een kamikazepiloot.

Aanval op de braveriken

De sluipende neergang van de fondsen is echter niet van gisteren. De houdbaarheid van het pensioenstelsel staat al jaren op de agenda van politiek en sociale partners. Wat verklaart dan het momentum rondom het dossier pensioenen? Europa speelt hierin een bepalende rol. Een groeiend onbehagen over het onvermogen van de Europese (en nationale) politiek om opeenvolgende crises het hoofd te bieden vormt een vruchtbare voedingsbodem voor deels terechte kritiek.

In die bodem kunnen de huidige dekkingstekorten van de fondsen een op een worden uitgelegd als de kostprijs van falend Europees beleid in Zuid-Europa met een te ver doorgevoerd rentebeleid tot gevolg. Zo'n concrete rekening is nieuw. Miljardenleningen aan Griekenland en uitblijvende structurele hervormingen in Zuid-Europa konden op kritiek rekenen, maar worden niet zo direct in de portefeuille gevoeld als pensioenkortingen.

De ontmoediging van spaarders voelt bovendien als een aanval op de braveriken, waaronder kampioen pensioensparen Nederland. De inzet om de rentelasten op Zuid-Europese begrotingen te drukken, leidt hier tot financiële schade. Het beeld: Europa maalt even niet om succesvolle spaardrift die de armoede onder ouderen in Nederland juist tot de laagste in de wereld doet behoren.

Weinig herstel

De werkelijkheid ligt complexer. Beleggingsrisico's, lage premies (en 'premieholidays') en genereuze indexatie in het verleden vormen mede de oorzaak van de huidige pensioencrisis. De kunstmatig lage rentes vormen de laatste duw onder water, althans voor die fondsen die hebben volhard in hun beleid het renterisico niet of slechts beperkt af te dekken. De brede, negatieve impact van het rentebeleid is echter onmiskenbaar. De herstellende Hollandse economie is gebaat bij een hogere rente die bovendien de acute pensioenproblematiek zou doen verdwijnen.

Nu de ECB zich dieper ingraaft, mogen de pensioenfondsen echter de komende jaren weinig herstel verwachten. Dat zal binnenlands tot lastige politieke beleidsdiscussie over kortingen leiden. De aanleiding ligt namelijk in een kunstmatig en uiteindelijk eindig rentebeleid. De Pensioenwet heeft in haar kortingsartikelen bovendien vooral individuele fondsen voor ogen gehad, terwijl een brede kortingsgolf negatieve macro-economische gevolgen. Korting en onrust kunnen het broze herstel schaden.

Nederland heeft nu reden om ten minste haar stem in Europa luider te laten horen en op te komen voor zichzelf, onafhankelijk monetair beleid ten spijt. Het beleid van de ECB als opkoper tegen elke prijs is te ver doorgeschoten. Als weliswaar kleine, maar toch tweede gezonde economie na Duitsland legt Nederland ook enig gewicht in de schaal. De boodschap: de financiële crisis heeft solidariteit gevraagd en ruimhartig gekregen. Nu schaadt het die verworvenheid die bij uitstek geschraagd is op solidariteit: de pensioenen. De grens is hier bereikt, tijd voor werkelijk structurele hervormingen.

Europa heeft meer aan het hoofd, maar een lelijk brandje in de polder kan het beter voorkomen. Het Britse referendum zou die broeierige polder nog eens op gedachten brengen.

_{Marc Pröpper is zelfstandig risk manager.}