Opinie: Zoek voor Mark Rutte een functie elders

Onder de vorige liberale premier werd het algemeen kiesrecht ingevoerd, de huidige levert goede redenen om het weer af te schaffen. Ja, dit wordt een politiek volstrekt incorrecte column, dus raadpleeg eerst uw cardioloog om te weten of het in uw geval wel medisch verantwoord is om verder te lezen, en houdt een behoorlijke dosis kalmeringspillen bij de hand.

De verkiezingen en hun vervolg vormen een blamage voor Nederland. Ten eerste omdat ze gewoon in maart gehouden zijn, waar ze in Frankrijk vorig jaar vanwege corona even zijn uitgesteld. Door de lockdown was een normale verkiezingscampagne niet mogelijk, en bovendien was iedereen geobsedeerd door de huidige pandemie, zodat de vraag waar we heen willen nadat deze bezworen is, amper ter sprake kwam.

Rutte-tv

Al in normale omstandigheden heeft de regering qua media-aandacht een voorsprong op de oppositie. Maar nu was die onevenredig groot, door de life uitgezonden persconferenties over de maatregelen: een half jaar lang Rutte-tv.

De verkiezingsdebatten waren deels een blamage voor het tv-bedrijf: op het eind drie keer een zogenaamd premierdebat tussen Rutte en Wilders, waar iedereen weet dat de laatste geen reëel alternatief vormt. De oorzaak van deze triblure: de hang naar spektakel – het werd openlijk toegegeven dat men zo het meeste kijkers hoopte te trekken – en falende onderlinge afstemming door een gebrek aan collectief verantwoordelijkheidsgevoel.

De smoes: ieder voor zich had bepaald dat dat ‘premiersdebat’ moest gaan tussen de twee in de peilingen hoogst scorenden. Aangezien Wilders echter amper voorlag, had men ook de twee direct daaropvolgende lijsttrekkers tegenover Rutte in het veld moeten brengen, in dit geval dus Hoekstra en Kaag. Nu kregen we een afgekloven ritueel dat we al tien jaar lang kennen, waarbij Wilders de zogenaamde systeemcriticus en Rutte de zogenaamde staatsman kon uithangen.

Versluierende vaagpraat

De twee belangrijkste vraagstukken voor de toekomst - de groeiende ongelijkheid en de ecologische crisis - konden zo door beiden behendig worden omzeild. De één ontkent immers de laatste, de ander verschuilt zich achter versluierende vaagpraat inzake technische mirakels, maar was te laf om zijn verkiezingsprogramma op de werkelijke klimaateffecten door te laten rekenen. Daarmee is deze verkiezingszege van de VVD mede op leugens gebaseerd, en verliest haar leider elke morele aanspraak op het premierschap.

Zo werden de verkiezingen ook een blamage voor de Nederlandse kiezer. Dat mag je niet zeggen, want de kiezer heet altijd gelijk te hebben, maar dat is onzin. De kiezer slaat soms - voorbeelden uit het verleden te over - de plank mis. Uit het feit dat de VVD opnieuw moeiteloos de grootste partij is geworden, moeten we kennelijk concluderen dat alle brokken van Rutte er voor zijn kiezers niet toe doen.

Het gaswinningsschandaal, de afbraak van de rechtsbijstand, de stikstofoplichting, de weigering iets te doen aan de graaicultuur en aan Nederland als belastingzwendelparadijs: een substantieel deel van het electoraat interesseert dat geen biet. Buitenlandse commentatoren bezagen het terecht met verbijstering.

Minimaal moreel besef

Waar Asscher zich door de toeslagenaffaire genoodzaakt zag terug te treden, keek binnen de VVD iedereen weg. Bestaat bij Ruttes achterban nog zoiets als minimaal moreel besef? We zagen dat al in 2010 bij de gedoogconstructie met Wilders. Het CDA werd er door verscheurd, binnen de VVD bleef het doodstil. Instandhouding van de villasubsidie was in die kring belangrijker dan instandhouding van de rechtstaat. Het eigen financiële belang is het enige wat telt. Bij dit toenemende egoïsme ga je je afvragen of het überhaupt nog enige zin heeft om je voor dit verrechtste land in te zetten.

Daarmee zijn de verkiezingen ook een blamage voor links. Na de catastrofale nederlaag van de PvdA in 2017 had men de handen ineen moeten slaan, terwijl links nu met drie vooral elkaar beconcurrerende minipartijtjes zit, waartussen veel kiezers amper nog verschil zien. Dat samengaan moet nu alsnog met spoed gebeuren, waarbij onderlinge kinnesinne, oud zeer en persoonlijke ambities aan een groter belang ondergeschikt dienen te zijn.

Gevolg van die verdeeldheid was nu dat er geen helder links alternatief was, en de verkiezingen niet om een serieuze keuze tussen links en rechts draaiden, maar om een schijnkeuze tussen rechts en extreemrechts. Een schijnkeuze ook in die zin dat de VVD een belangrijk deel van het xenofobe, antirechtstatelijke jargon van de PVV heeft overgenomen.

Formatiechaos

En dan is er nu tenslotte de formatiechaos. De beide ex-verkenners waren, teneinde Rutte van dienst te zijn, als zijn getrouwe paladijnen begonnen met het uitschakelen van kritische Kamerleden en met andere partijen door valse spin tot het breken van hun verkiezingsbeloftes te dwingen. Toen dit naar buiten kwam, koos Rutte opnieuw voor zijn vertrouwde rol van regenteske achterkamertjesritselaar die hij al in de dividendbelastingkwestie was gebleken: wie op Omzigts vertrek heeft aangestuurd, dat gaat u geen bal aan.

Hopelijk - en mogelijk - heeft Rutte hiermee eindelijk zijn hand overspeeld. Tijdens de chaotische Kamervergadering van woensdag niet met de valse staatsmansmantel van het premierschap bekleed, maar een gewone fractieleider tussen alle andere zestien, stond hij zichtbaar alleen.

Veel Kamerleden hebben nu duidelijk schoon genoeg van hem en zijn manipulaties. Nu moeten zij nog de moed vinden om ook door te zetten, en voor Rutte op zoek te gaan naar een functie elders. Als het Nieuwe Leiderschap van Kaag iets voorstelt, neemt D66 daartoe het voortouw.

_{Thomas von der Dunk is cultuurhistoricus.}