Opinie: Zelfs de pil is niet meer heilig - waarom de 'natuurlijke' trend emancipatie tegenwerkt

Zo, dat was lachen met Rick Perry, de Republikeinse minister van Energie van de Verenigde Staten. Na een bezoek aan een jong meisje in een niet nader genoemd Afrikaans dorp beweerde hij in een lezing dat fossiele brandstoffen cruciaal zijn bij het voorkomen van aanrandingen. Want 'als de lichten aan zijn, schijnt dat op de rechtvaardigen', zo stelde hij op de manier zoals alleen Republikeinen dat kunnen. De hele, met name linkse, goegemeente over hem heen natuurlijk en vooral op sociale media werd de man flink belachelijk gemaakt. De directeur van de Sierra Club, een van de oudste en grootste milieuorganisaties ter wereld, vond de uitspraak 'beledigend' en noemde Perry 'ongeschikt' voor zijn positie als minister.

Nu was het natuurlijk vooral een lobbypraatje voor de Amerikaanse kolenindustrie, maar Perry's punt is niet eens zo ver bezijden de waarheid. De energie uit fossiele brandstoffen vormt namelijk de basis voor de transitie die landen maken van een agrarische naar een geïndustrialiseerde samenleving, en vervolgens naar een diensteneconomie, in een proces dat modernisering heet. En bijna overal ter wereld gaat zo'n modernisering gepaard met de emancipatie van vrouwen. Vrouwen in een moderne samenleving leven vrijer, autonomer en veiliger.

Vrijheid

Overvloedige energie is bovendien essentieel voor technologische vooruitgang en een niet te onderschatten motor van maatschappelijk verandering. Elektrische apparaten hebben vrouwen de afgelopen eeuw enorm veel werk uit handen genomen, waardoor tijd en denkkracht vrijkwamen waarmee zij zich konden ontplooien en op konden komen voor hun rechten. Wie weleens op vakantie gaat naar ontwikkelingslanden en vrouwen met de hand de was ziet doen in de rivier, beseft hoeveel vrijheid de modernisering vrouwen heeft gegeven. En dan hebben we het nog niet eens over een moderne uitvinding als de anticonceptiepil, misschien wel de innovatie die vrouwen de afgelopen eeuw het meest bevrijd heeft.

Je zou daarom verwachten dat vrouwen massaal fan zijn van de modernisering. Maar gek genoeg lijkt het tegenovergestelde de laatste tijd waar in westerse landen. Of het nu gaat om geneeskunde, opvoeding of landbouw en voeding, het zijn met name vrouwen die moeite hebben met moderne en/of hoogtechnologische innovaties. Zelfs de pil ligt tegenwoordig onder vuur. Opvallend genoeg zijn het vooral hoogopgeleide vrouwen die zich afzetten. Ze lijken te verlangen naar een minder moderne wereld, naar een leven meer in harmonie met de natuur.

Antivaccinatie

Dat uit zich bijvoorbeeld in de populariteit van alternatieve geneeswijzen. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) liet in 2011 zien dat 40 procent van de vrouwen weleens zelfzorgmedicijnen als vitamines, mineralen en homeopathische middelen aanschaft, tegenover 29 procent van de mannen. Ook plantaardige voedingssupplementen als ginkgo, echinacea en ginseng, die gezondheidsbevorderende effecten zouden hebben, vinden met name aftrek bij vrouwen, berichtte het RIVM recentelijk. Dat dit uitgelegd kan worden als een motie van wantrouwen tegen de reguliere, moderne geneeskunde, bewezen onderzoekers van de Universiteit van Karachi en de Universiteit van Cincinatti een aantal jaren geleden toen ze vonden dat gebruikers van alternatieve geneeswijzen reguliere behandelingen uitstellen, in dit geval bij borstkanker. Onderzoek van Harvard University uit 2014 liet bovendien zien dat significant minder vrouwen dan mannen denken dat doktoren het beste met hen voorhebben.

De nieuwe antivaccinatiebeweging heeft precies diezelfde demografie. Traditioneel zijn het vooral religieuzen en antroposofen die zich tegen vaccinatie keerden, maar sinds het begin van deze eeuw laat een groeiende groep hoogopgeleide stadse ouders hun kinderen niet vaccineren. Volgens het RIVM zijn zij verantwoordelijk voor de lichte daling van de vaccinatiegraad in Nederland de laatste jaren. In de Verenigde Staten, waar de beweging meer voet aan de grond heeft, zijn er enclaves, met name in het progressieve Californië, waar de vaccinatiegraad lager is dan in het straatarme Zuid-Soedan.

Natuurlijk ouderschap

Australische onderzoekers die afgelopen jaar antivaccinatie-uitlatingen bestudeerden op Facebook, spreken van een 'zeer feminiene' beweging. In een artikel van het Amerikaanse online nieuwsplatform Slate zegt journalist Ruth Graham onomwonden: 'Don't blame parents voor vaccine resistance, blame mothers.' Verwijzend naar een publicatie in het wetenschappelijke tijdschrift Pediatrics laat ze zien dat vrouwen meer geneigd zijn om informatie van internet of van kenissen te vertrouwen, en dat maakt ze ontvankelijker voor antivaccinatieretoriek.

Dan de trend van het natuurlijk ouderschap, dat de nadruk legt op het altijd op de borst dragen van de baby, co-slapen en lang borstvoeden. Wie zijn de grootste voorstanders van deze ouderschapsstijl? Juist, vrouwen. Organisaties als La Leche League (LLL), bestaand uit louter vrouwen, zetten grote druk op moeders om de behoeften van het kind te allen tijde boven de eigen behoeften te stellen en vooral zo lang mogelijk borstvoeding te geven. Dit terwijl de voordelen van borstvoeden in westerse landen klein zijn en er geen enkel bewijs is dat natuurlijk ouderschap betere kinderen oplevert.

Landbouw en voedsel

Idem dito met pijnbestrijding bij een bevalling. Nog afgelopen jaar beweerde 's land bekendste vroedvrouw Beatrijs Smulders in de Volkskrant dat vaginaal bevallen met pijn tot een sterkere band leidt met het kind, een opmerking zonder een spoortje bewijs. Zij verzet zich tegen moderne uitvindingen als de ruggeprik, die de bevalling kunnen verlichten. Met mijn 37 jaar heb ik een leeftijd waarbij veel mensen om mij heen kinderen krijgen (inclusief ikzelf), en ik merk dat je als vrouw stevig in je schoenen moet staan als je beslist je baby geen borstvoeding te geven. Ook als je je niet volledig wilt wegcijferen voor je kind, omdat je je carrière of je eigen leven ook belangrijk vindt, kun je je maar beter voorbereiden op flinke kritiek. 'Weet je zeker dat je je kind al in zijn eigen kamer wilt laten slapen?'

Nog zo'n gebied waarbij vrouwen meer moeite lijken te hebben met de modernisering ervan dan mannen is landbouw en voedsel. Biologisch voedsel bijvoorbeeld, dat geproduceerd wordt zonder moderne uitvindingen als kunstmest en bestrijdingsmiddelen, is populair onder vrouwen en dan met name onder hoogopgeleide, stadse vrouwen, zo liet Amerikaans onderzoek van verschillende universiteiten in 2013 zien. Het wordt gezien als natuurlijker en duurzamer, terwijl dat op veel vlakken niet zo is. Biologische landbouw heeft vanwege de lagere opbrengsten bijvoorbeeld meer land nodig, ten koste van natuur. Ook logen er per ton geproduceerd voedsel meer schadelijke meststoffen uit naar de omgeving. Het Amerikaanse Pew Research Center toonde daarnaast in 2015 aan dat een specifieke moderne landbouwmethode als genetische modificatie vaker wordt gewantrouwd door vrouwen. Populaire voedselblogs, zoals The Green Happiness, die pleiten voor eindeloos koken met natuurlijke, pure en verse ingrediënten, worden ook vooral bestierd door vrouwen.

Kritiek

De antimodernisten mogen rekenen op fikse kritiek van andere vrouwen. De befaamde Franse feministe Élisabeth Badinter noemt het natuurlijk ouderschap in haar boek Le Conflit 'een trend die vrouwen aan huis kluistert, zoals niet meer gezien is sinds de jaren '50'. Volgens haar is het een intrinsiek onfeministische beweging, die de status van vrouwen in de samenleving ondermijnt. Het werpt vrouwen terug naar wat hun natuurlijke rol zou zijn, verzorger van kinderen, en maakt het hen moeilijker om macht te verzamelen en zelfstandig te worden. Ook de polemische Amerikaanse gyneacologe Amy Tuteur, schrijver van Push Back, Guilt in the Age of Natural Parenting, moet niks weten van de natuurlijkheidsmanie. In de Engelse krant The Guardian zegt ze: 'Eeuwenlang waren borstvoeding en opvoeding het enige wat vrouwen hadden. Als je macht van hen wilt afpakken, moet je ze overtuigen dat ze daarnaar terug willen.'

Tijdrovende bezigheden

Nu zijn uitgebreid koken en natuurlijk ouderschap tijdrovende bezigheden. Voor veel hoogopgeleiden is dat niet per se een probleem - zij kunnen tijd kopen. Ze hebben bijvoorbeeld een schoonmaker die taken overneemt. Dat geeft tijd om eens lekker uitgebreid de markt op te gaan voor verse ingrediënten en in alle rust te koken. Maar veel lageropgeleiden hebben die luxe niet. Het afwijzen van de geneugten van de modernisering is op deze manier een verraad aan lageropgeleide zusters. Ondanks de stijgende gelijkwaardigheid tussen man en vrouw, doen zij thuis nog steeds het merendeel van de huishoudelijke taken, en als ze nog meer tijd kwijt moeten zijn aan opvoeden en eten maken, kan dat niet anders dan ten koste gaan van hun carrière en hun zelfstandigheid.

Een antwoord vinden op de vraag waarom juist westerse vrouwen de modernisering de rug toe keren is niet gemakkelijk. Voor een deel komt het doordat opvoeden en koken sowieso nog steeds het domein is van vrouwen, waardoor het antimodernisme zich ook daar laat zien. Maar dat is niet het enige wat er aan de hand is. Een extra verklaring is te vinden in het werk van Peter Achterberg, hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Tilburg. Hij beschrijft het fenomeen anomie: een ongemak dat mensen voelen bij de complexe moderne samenleving. Anomie treft vooral ondervertegenwoordigde groepen en leidt tot wantrouwen in de instituties die de moderne maatschappij karakteriseren.

Achterbergs werk gaat vooral over lager opgeleiden, maar ook vrouwen worden op de meeste plekken in de samenleving minder gehoord en gerepresenteerd. Dat geldt zeer zeker voor de geneeskunde, waarin klachten van vrouwen nog altijd minder serieus worden genomen, en waar bijna al het onderzoek naar nieuwe medicijnen plaatsvindt onder mannen. Sowieso is het gehele instituut wetenschap, dat de basis vormt van moderne geneeskunde en landbouw, een mannenbolwerk. In HP/De Tijd liet antropologe Gloria Wekker terecht optekenen dat 'wetenschap een ongeëmancipeerd instituut is, waarin bijvoorbeeld een zwarte, vrouwelijke hoogleraar een oxymoron is'. De moderne wereld mag dan een betere plek zijn voor vrouwen dan voorheen, dat betekent niet per se dat het een goede plek is.

Controle terugwinnen

Achterberg laat zien dat achtergestelde groepen niet per se hun vertrouwen verliezen in de wetenschappelijke methode an sich, maar alleen in de instituten. Als gevolg daarvan gaan ze zelf op onderzoek uit, of vertrouwen ze op mensen in hun omgeving. Dat sluit aan bij de observaties van Eula Biss in haar bekroonde boek On Immunity, waarin ze de weerstand tegen vaccinatie in haar eigen omgeving probeert te begrijpen. Zij beschrijft hoe vrouwen om haar heen het gevoel hebben dat er allerlei beslissingen boven hun hoofd worden genomen, door ondoorzichtige instanties. Niet vaccineren is voor vrouwen een antikapitalistisch statement, en een poging om controle over beslissingen terug te winnen, het heft weer in eigen hand te nemen.

De moderne maatschappij geeft vrouwen dus niet wat ze ervan verwacht hadden. En dat gevoel is misschien wel terecht: van alle waarden van de modernisering is gelijkwaardigheid waarschijnlijk het meest ondergeschoven. Het wordt echt tijd om werk te maken van bijvoorbeeld quota in het bedrijfsleven en de academie, en het salarisgat moet gedicht worden. Maar, vrouwen, wijs ondertussen de modernisering niet af, want daarmee gaat het kind met het badwater weg.

Als we streven naar meer rechten en vrijheden voor vrouwen over de hele wereld, moeten we strijden voor meer modernisering, zeker niet voor minder.