Opinie: Waarom grijpt men zo snel naar het ‘had ze maar niet zo’n kort rokje moeten aantrekken’-excuus?

‘Progress is neither swift nor easy’, concludeerde Marie Curie, de eerste en enige vrouw die de Nobelprijs twee keer won. Overigens was Curie aanvankelijk niet eens genomineerd voor deze prijs – het Nobelcomité had liever (alleen) haar man als winnaar. Gelukkig werd anders besloten en wordt Curie heden ten dage gezien als een rolmodel voor vrouwelijke wetenschappers.

Helaas blijken haar woorden meer dan een eeuw later nog steeds toepasbaar, en wel op emancipatie. Vrouwen hebben stemrecht, de Algemene wet gelijke behandeling is nu een kleine 30 jaar van kracht – maar échte gelijke behandeling, daar zijn we nog lang niet. Sterker nog, je kunt je afvragen of er überhaupt sprake is van vooruitgang.

De Volkskrant schetste eind vorige week een kristalhelder beeld van de cultuur bij NOS Sport. Het verhaal van ex-presentatrice Aïcha Marghadi is duidelijk. De stelselmatige intimidatie laat weinig aan de verbeelding over. De woorden van Marijn de Vries in NRC zijn ondubbelzinnig. Je zou denken: het is 2023, hierop volgen voornamelijk begripvolle reacties. Misschien een enkele vraag, maar voornamelijk retorisch. Eventueel nog een politiek correcte respons.

Geen massale steun

Het tegendeel blijkt waar. De enorme hoeveelheid oneerlijkheid en ellende die deze dappere vrouwen en zorgvuldige journalisten in de wereld brengen, leidt niet enkel tot massale steun. Er wordt ook al snel, zowel aan de talkshow-tafel als op Twitter, voor de ‘nodige nuance’ gepleit. Deze nuanceringen leggen heel pijnlijk bloot wat er eigenlijk mis is. Een greep uit de reacties:

- ‘Het is wel laat. Het verbaast me dat veel mensen zich nog steeds niet durven uit te spreken.’

- ‘Moet dit allemaal in de krant? Het is toch alsof je naar een ongeluk kijkt hè. Ik word er wat ongemakkelijk van.’

- ‘Jammer dat we hierdoor bepaalde karakters kwijtraken. Het zijn zulke goede en talentvolle presentatoren/bedrijfsleiders/vul maar in.’

- ‘Er mag ook niets meer. Straks wordt alles zo soft. Ik gedij juist goed bij zeggen waar het op staat. Zo werkt dat nu eenmaal op een redactie.’

Als kers op de taart de nuancering der nuanceringen: ‘Tsja, we kennen maar één kant van het verhaal.’

Allereerst wordt er zo voorbijgegaan aan het belangrijke journalistieke principe van hoor en wederhoor. Maar vervolgens wordt ook de voorkeur voor Goliath opvallend snel uitgesproken. Tot slot blijken critici vrijwel niet in staat te zijn om interesse, laat staan een greintje empathie, te tonen voor de ervaring van anderen.

Illusie van controle

Waarom grijpt men zo snel naar het ‘had ze maar niet zo’n kort rokje moeten aantrekken’-excuus? De psychologie leert ons dat de neiging om slachtoffers hun lot te verwijten, voortkomt uit het vertrouwen dat de wereld geordend, voorspelbaar en rechtvaardig is. Het helpt ons te denken dat wat wij doen, geen onvoorspelbare gevolgen heeft. Het geeft ons de illusie van controle. Maar helaas: vaak ben je je niet volledig bewust van wat je doet en hoe dat bij een ander overkomt. Ook naar onbewuste processen die ons gedrag beïnvloeden is overigens reeds uitgebreid onderzoek gedaan, onder andere binnen de neuropsychologie.

Belangrijker nog dan de verklaring, zijn de consequenties. Want de eerder beschreven reacties mogen dan wel psychologisch te verklaren zijn; het maakt ze niet toelaatbaar. Er is op veel plekken sprake van structureel machtsmisbruik. Van mannen naar vrouwen, van leidinggevenden naar ondergeschikten, van ‘hotshots’ naar ‘nitwits’. Het is tijd dat te erkennen.

Kwetsbaar

Jonge medewerkers zijn kwetsbaar. Vrouwelijke medewerkers zijn kwetsbaar. Medewerkers met een ‘andere’ kleur of migratieachtergrond zijn kwetsbaar. Bovendien vergeet ik nu vast een groep mensen, simpelweg omdat ik een witte Nederlandse vrouw ben: ik kan me niet volledig voorstellen hoe een ander de wereld beleeft.

Mijn reactie is dan ook gebaseerd op wat ik zie door mijn jonge-vrouw-bril. Als vrouw is het natuurlijk niet handig om boos zijn, want dat is niet sexy. Maar de tijd van meebewegen is voorbij. We kunnen echt niet vaak genoeg de discussie aangaan. Melden hoe iets overkomt. Uitleggen. Tegenspreken. Bewustwording creëren. Applaudisseren voor de moedige vrouwen die ons voorgingen. De Marie Curies van de toekomst opvoeden. Op naar vooruitgang, ook al gaat het niet snel, en is het niet gemakkelijk.