Opinie: Verlicht de sancties tegen Syrië zodat de aardbevingsschade kan worden hersteld

De aardbevingen in Turkije en Syrië zijn in hun kracht en schaal een unieke gebeurtenis. Zo’n 26 miljoen mensen zijn erdoor geraakt, inclusief veel kinderen wier ouders zijn vermist. In ieder land zou de schade niet te overzien zijn en het herstel lang en complex. Laat staan in Syrië dat al twaalf jaar lijdt onder een hevige burgeroorlog waardoor het land inmiddels is opgedeeld in diverse invloedssferen met rivaliserende groepen. Het centraal gezag is zwak en de economie failliet. De aardbevingen hebben de druk op ziekenhuizen dusdanig verhoogd dat deze het werk niet meer aankunnen.

Waarschijnlijk zullen de herstel- en wederopbouwoperaties minstens dertig jaar duren, zo niet veel langer. Niet alleen heeft het land nieuwe woningen, scholen en kantoren nodig, maar er is instortingsgevaar voor veel van de gebouwen die nog wel overeind staan. Ook die moeten worden hersteld, zodat Syriërs die nu in de ijskoude buitenlucht of hun auto bivakkeren, veilig kunnen terugkeren.

Syrië beschikte niet over de middelen die Turkije kon inzetten bij de reddingsoperaties, zoals warmtecamera’s, geluidsapparatuur en hijskranen. Hierdoor zijn mogelijk veel meer mensen omgekomen die gered hadden kunnen worden, maar naar wie nu met de blote handen gezocht moesten worden.

Om de uitzichtloze omstandigheden van de Syrische bevolking enigszins te verlichten, is – naast een langdurig staakt-het-vuren – op korte termijn een verstandige humanitaire oplossing nodig. De komende weken is dringend noodhulp vereist; daarna zullen nog vele jaren van herstel en wederopbouw nodig zijn.

Herzie sancties

Die noodsituatie rechtvaardigt een herziening van de sancties van de Europese Unie die sinds 2011 om politieke redenen gelden voor Syrië. Wij menen dat dit niet het moment is om politiek te bedrijven ten koste van de onschuldige bevolking. Tegelijkertijd mogen de misdaden die de afgelopen jaren zijn gepleegd in het land niet worden witgewassen. Daarom pleiten we voor een slimme, gerichte verlichting van een deel van de economische sancties.

De huidige EU-sancties tegen Syrië leunen op drie pijlers: er zijn sancties tegen personen, tegen entiteiten en er zijn economische sancties. De eerste twee pijlers hoeven niet te worden verzacht. Wie vóór de aardbevingen niet deugde, deugt ook na de aardbevingen niet. Ons pleidooi richt zich op de derde pijler: de economische sancties. Sommige hiervan, zoals het wapenembargo, moeten vanzelfsprekend gehandhaafd blijven. Maar dat geldt niet voor onderdelen van de economische sancties die de noodhulp nu direct of indirect belemmeren en straks desastreus zullen uitpakken voor de hersteloperatie en wederopbouw. Wij roepen de Tweede Kamer, die dinsdag debatteert over de hulp aan en wederopbouw van Syrië, op om aan te dringen op verlichting van deze sancties.

Allereerst de noodhulp: formeel valt humanitaire hulpverlening buiten de economische sancties en lidstaten moeten van geval tot geval, vooraf, beoordelen of iets als humanitaire hulp kan worden beschouwd. Gelukkig heeft de Europese Unie dit onderdeel vorige week versoepeld, waardoor deze toetsing het komend half jaar niet vooraf hoeft te gebeuren. In de praktijk blijft het echter lastig te beoordelen of in de context van een aardbeving geleverde goederen enkel voor humanitaire hulp worden gebruikt of ook voor niet-humanitaire hulp. Daar moet ruimhartig mee worden omgegaan.

Zwaar bouwmaterieel

Dan is er, gerelateerd aan het vorige punt, het zware bouwmaterieel. Syrië heeft veel graafmachines en ander bouwmaterieel nodig om de doden te ruimen, daarna om gebouwen met instortingsgevaar te repareren of neer te halen en vervolgens om nieuwe huizen te bouwen. De rekkelijke formuleringen in het EU-sanctiebeleid, zoals ‘aanverwant(e) materialen en uitrusting die zouden kunnen worden gebruikt voor binnenlandse onderdrukking’ verhinderen nu de verkoop van dit soort materieel aan Syrië.

Veel goederen, waaronder zwaar bouwmaterieel, vallen nu onder deze definitie omdat ze bijvoorbeeld ook kunnen worden gebruikt voor het bouwen van gevangenissen. In de praktijk leidt dit helaas ertoe dat westerse bedrijven het zekere voor het onzekere nemen en bijna helemaal geen zaken meer doen met Syrië. Dat moet veranderen.

Ten derde: brandstof. Hier doet zich dezelfde tweeslachtigheid voor als bij noodhulp en zwaar bouwmaterieel. Import en verkoop van olie is in principe verboden, tenzij deze wordt gebruikt voor humanitaire hulp. Maar in de praktijk kan dit niet worden gegarandeerd, waardoor er helemaal geen olie het land inkomt omdat ook hier westerse bedrijven het zekere voor het onzekere nemen. Er was zelfs onvoldoende brandstof voor het kleine aantal functionerende graafmachines dat Syrië bezit, waardoor mensen met hun blote handen aan het werk moesten.

Elektriciteitscentrales

De economische sancties verbieden ook volledig het bouwen van nieuwe elektriciteitscentrales. Dit leidt, opgeteld bij de beschadigingen aan bestaande elektriciteitscentrales, tot ernstige tekorten in de productie, waardoor de zorg in ziekenhuizen op grote schaal uitvalt.

En dan, punt vier, het bancaire verkeer. De economische sancties belemmeren bankovermakingen door natuurlijke personen, omdat Syrië is afgesneden van het internationale bancaire systeem. Hierdoor kunnen Syriërs in de diaspora hun getroffen familieleden niet zomaar financieel ondersteunen. Daarbij leiden deze sancties tot ernstige inkoopproblemen bij bijvoorbeeld ziekenhuizen en lokale ngo’s in Syrië, die geen betalingen kunnen verrichten.

Het Verenigd Koninkrijk heeft onlangs de economische sancties inzake brandstof drastisch verlicht. Hetzelfde deden de Verenigde Staten rond de financiële sancties. Het kabinet moet zich hard maken dat de Europese Unie een gerichte verlichting van de sancties doorvoert op de vier genoemde terreinen, in het belang van de Syrische bevolking voor wie de sancties na de aardbevingen veel harder uitpakken dan bedoeld. Maar ook in het belang van Nederland: om nieuwe migratiegolven vanuit Syrië voor te zijn.