OPINIE: Vergeet cultuur en religie, mantelzorgers met een migratieachtergrond hebben vooral zorghulp nodig. Menal Ahmad: ‘Vraag ze welke’

Wat is er aan de hand?

‘Eerder onderzoek liet al zien dat mantelzorgers met een migratieachtergrond langer en intensiever mantelzorg verlenen dan gebruikelijk is in Nederland. Uit mijn eigen onderzoek naar mantelzorgers met een Turkse, Marokkaanse, Molukse, Chinese of Surinaamse achtergrond blijkt dat zij het vaak lastig vinden om bij een naaste met dementie een heldere hulpvraag te formuleren. En is het eenmaal gelukt om contact te leggen, dan voelen ze zich door de professionals niet begrepen. Daardoor krijgen ze vaak te laat of niet de juiste ondersteuning en dreigt overbelasting, of wordt die nóg groter.’

‘Andersom voelen hulpverleners zich machteloos omdat het contact met mantelzorgers met een migratieachtergrond geregeld stroef verloopt. Ze willen graag helpen, maar ze weten vaak niet goed hoe. Zo vertelde een casemanager mij dat ze helemaal vastliep toen een cliënt haar vertelde dat dementie in het gezin werd gezien als een vloek. Ze vond dat ze niet de juiste culturele kennis had om hierover in gesprek te gaan. Terwijl: het is niet per se cultureel bepaald om dementie als een vloek te zien. Het gaat bij de mantelzorger vaak meer om een gebrek aan kennis over dementie dan om cultuur.’

Waarom is het een probleem?

‘Door de vergrijzing van migranten die in de afgelopen decennia naar Nederland zijn gekomen, zal het aantal mantelzorgers met een migratieachtergrond snel toenemen. Daarbij heeft onderzoek aangetoond dat niet-westerse ouderen in Nederland vaker lijden aan hart- en vaatziekten, eenzaamheid en diabetes – dé risicofactoren om dementie te ontwikkelen. Ik vrees dat de huidige formele zorg nog niet voldoende erop is toegerust om die toename op te vangen.

‘Uit mijn gesprekken met hulpverleners werd duidelijk dat zij het moeizame contact hoofdzakelijk koppelen aan cultuurverschillen. Daarin schuilen onbewuste vooroordelen, zoals de aanname dat Nederlanders met een migratieachtergrond niet om professionele hulp vragen omdat ze de zorgtaken delen met mensen uit hun grote netwerk van familie, vrienden en hun gemeenschap. In werkelijkheid komt de zorg voor iemand met dementie meestal terecht op de schouders van één persoon, meestal de echtgenote of dochter.

‘Dat wil niet zeggen dat cultuur geen enkele rol speelt, maar vaker wegen factoren als de sociale klasse en migratieachtergrond van een mantelzorger zwaarder. Iemand die in Turkije op het platteland opgroeide en weinig onderwijs heeft genoten, zal er langer over doen om de weg naar de formele zorg te vinden dan een Turkse Nederlander die in Nederland in een middenklassegezin is geboren en heeft gestudeerd.

‘Ook religie kan een rol spelen. Veel mantelzorgers putten kracht uit hun geloof om de zorg te dragen of voelen vanuit hun religieuze overtuigingen een sterke morele plicht om het vol te houden, ook als het eigenlijk niet meer gaat. Maar een mens is altijd veel meer dan de culturele groep waarmee diegene zich identificeert. Om álle mantelzorgers te bereiken, is het dus belangrijk de individuele ervaringen en behoeften van mantelzorgers te begrijpen.’

Wat moet er gebeuren?

‘Zowel mantelzorgers met een migratieachtergrond als hulpverleners merken op hoe belangrijk het is om een vertrouwensband op te bouwen. Daar is echt niet zo veel voor nodig: het scheelt al als een hulpverlener in het eerste gesprek probeert te achterhalen wat de achtergrond is van een mantelzorger. Waar en hoe is die opgegroeid, en welke rol speelt dat in de zorg die wordt gegeven? Met meer persoonlijke kennis wordt al snel duidelijk waaraan een mantelzorger behoefte heeft. Nu zijn de vragen van zorgprofessionals er vaak vooral op gericht om, bijvoorbeeld, het stadium van dementie in kaart te brengen.

‘Het is ook van groot belang dat professionals in het contact met mantelzorgers voor ogen houden dat laatstgenoemden erkenning willen. Wie lang zorgt voor een echtgenoot of moeder met dementie, is daar trots op. De goedbedoelde vraag van een zorgprofessional of er al is ‘nagedacht over een verpleeghuis’ komt dan hard aan, want wekt de indruk die zorg af te willen nemen. Het zou al enorm schelen als je dan benadrukt dat de mantelzorger kan blíjven zorgen voor die naaste.’