Opinie: Staat de wereld een Koude Oorlog te wachten tussen China en de VS? Zelfs een ‘Hete’ valt niet uit te sluiten

Toen de Amerikaanse president Joe Biden en zijn Chinese ambtgenoot Xi Jinping elkaar afgelopen november op Bali ontmoetten, kwamen zij overeen topontmoetingen te houden om de bandbreedte vast te stellen van de Chinees-Amerikaanse concurrentiepositie. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken zou vorige maand een bezoek brengen aan Beijing om hiermee te beginnen. Maar toen China een (met het blote oog zichtbare) spionageballon naar Amerikaans grondgebied stuurde, schoten de VS het bezoek van Blinken nog sneller af dan de ballon.

Hoewel dit zeker niet de eerste keer was dat China op een dergelijke manier een ballon inzette, was de slechte timing opmerkelijk. Toch was het misschien beter geweest als Blinken zijn bezoek had doorgezet.

Ja, China beweerde dat het ding een verdwaalde weerballon was, maar het verdoezelen van spionage-activiteiten is niet uniek voor China. Het incident van vorige maand deed denken aan 1960, toen de Amerikaanse president Dwight Eisenhower en de Sovjet-premier Nikita Chroesjtsjov elkaar zouden ontmoeten om de veiligheidsgrenzen van de Koude Oorlog vast te stellen. Maar toen schoten de Sovjets een Amerikaans spionagevliegtuig neer, wat Eisenhower aanvankelijk probeerde af te doen als een verdwaalde weervlucht. De top werd geannuleerd en pas na de Cubaanse crisis van 1962 werd er over veiligheidsgrenzen gesproken.

Koude Oorlog

Sommige analisten vergelijken de huidige relatie tussen de VS en China met de Koude Oorlog. Die vergelijking kan misleidend zijn. Tijdens de Koude Oorlog was er bijna geen handel of overleg tussen de VS en de Sovjet-Unie, noch was er sprake van gezamenlijke belangen in kwesties als klimaatverandering of pandemieën. De situatie ten opzichte van China is bijna tegenovergesteld: elke Amerikaanse poging concurrent China in te dammen is beperkt, omdat het land de belangrijkste handelspartner is van veel meer landen dan de VS.

Een strategie naar analogie van de Koude Oorlog is dus contraproductief. Toch sluit dit de mogelijkheid van een nieuwe Koude Oorlog niet uit. We kunnen nog steeds per ongeluk dat pad opgaan. Maar de historische parallel in dit verband is dan niet 1945, maar 1914, toen grootmachten een korte Derde Balkanoorlog verwachtten om uiteindelijk te belanden in de Eerste Wereldoorlog.

De politieke leiders van het eerste decennium van de vorige eeuw hadden niet genoeg aandacht voor de groeiende kracht van het nationalisme. Vandaag zouden de beleidsmakers er goed aan doen die fout niet opnieuw te maken. Zij moeten alert blijven op de gevolgen van het toenemende nationalisme in China, het populistische nationalisme in de Verenigde Staten en de gevaarlijke wisselwerking tussen deze twee krachten. Gezien de onhandigheid van China’s diplomatie en de langere geschiedenis van impasses en incidenten rond Taiwan, zou het vooruitzicht van een onbedoelde escalatie ons allen zorgen moeten baren.

Dubbele afschrikking

China beschouwt Taiwan als een afvallige provincie. Sinds het bezoek van de Amerikaanse president Richard Nixon aan China in 1971 is het beleid van de VS erop gericht de onafhankelijkheidsverklaring van Taiwan te ontmoedigen en het gebruik van geweld door China, om een hereniging tot stand te brengen, te voorkomen. Sommige analisten stellen dat dit beleid van dubbele afschrikking achterhaald is, omdat de groeiende militaire macht van China het land in de verleiding kan brengen toe te slaan nu het daartoe de kans heeft.

Andere analisten waarschuwen dat een Amerikaanse veiligheidsgarantie voor Taiwan China eerder tot actie zal aanzetten dan zal afschrikken en zij vrezen dat bezoeken van hoge functionarissen aan het eiland niet stroken met het ‘één-Chinabeleid’ dat Amerika sinds de jaren zeventig heeft verkondigd.

Als China afziet van een invasie en slechts zou proberen Taiwan tot gehoorzaamheid te dwingen via een blokkade, of door een eiland voor de kust in te nemen, zou één enkele botsing met schepen of vliegtuigen al snel kunnen leiden tot een bredere escalatie. Indien de VS zouden reageren door bijvoorbeeld Chinese tegoeden te bevriezen of door de inzet van ‘Trading with the Enemy Act’ (een wet die de Amerikaanse president de mogelijkheid biedt handel te verbieden), kunnen de twee landen snel afglijden naar een echte Koude Oorlog – of zelfs een Hete.

Een recente analyse van het Center for Strategic and International Studies in Washington DC duidt erop dat de VS die strijd zouden kunnen winnen, maar tegen een hoge prijs, voor beide partijen en voor de wereldeconomie. De beste oplossing voor de kwestie-Taiwan is daarom vooralsnog een verlenging van de status quo.

Bonus

De voormalige Australische premier Kevin Rudd heeft betoogd dat het Westen niet moet streven naar een totale overwinning op China. De verstandigste strategie is om de concurrentie met het land in goede banen te leiden en China niet te demoniseren. Als China op de lange termijn ten goede keert, is dat een bonus in een tijd van zowel traditionele als economische en ecologische afhankelijkheid.

Een goede strategie is gestoeld op juiste inschattingen: onderschatting leidt tot zelfgenoegzaamheid, overschatting tot angst. China is de op één na grootste nationale economie ter wereld geworden. Maar ook al lijkt zijn bbp op weg ooit dat van de VS te overtreffen, het inkomen per hoofd van de bevolking is nog steeds minder dan een kwart van dat van de VS en het land heeft te kampen met economische, demografische en politieke moeilijkheden.

China’s beroepsbevolking bereikte reeds in 2015 zijn piek, de groei van de economische productiviteit is vertraagd en het land heeft maar weinig toegewijde politieke bondgenoten. Als de VS, Japan en Europa de handen ineenslaan, zijn zij leidend in de wereldeconomie en kunnen zij de internationale orde bepalen. Zo kunnen zij de opkomst van China in goede banen leiden.

Als de Chinees-Amerikaanse relatie een kaartspel zou zijn, zou je kunnen zeggen dat wij een goede hand hebben gekregen. Maar zelfs met een goede hand kun je verliezen als die slecht wordt uitgespeeld. In de historische context van 1914 moet het recente ballon-incident ons eraan herinneren waarom we heldere afspraken over de onderlinge verhoudingen zo hard nodig hebben.

© Project Syndicate, 2023