Opinie: Reduceer mensen niet tot hun stam, kleur, sekse of welk kenmerk dan ook

Diversiteit is de afgelopen tien jaar een algemeen aanvaard 'goed doel' geworden, en een lucratieve industrie bovendien, compleet met consultants en adviesbureaus. Geen fatsoenlijk bedrijf kan zich nog permitteren het te doen zonder 'diversiteitsbeleid' en 'diversiteitsmedewerkers', die het personeel naar cursussen 'omgaan met diversiteit op de werkvloer' sturen. En nu wordt het begrip ook toegepast op de gewenste samenstelling van een kabinet.

Dat lijkt mooier dan het is. Het streven naar 'diversiteit' leidt tot spraakverwarring en ondermijnt de feministische doeleinden die het geacht wordt te bevorderen. De discussies van de afgelopen weken rond de #MeToo-beweging en vervolgens over de samenstelling van het nieuwe kabinet laten zien dat er alle reden is deze nieuwe heilige koe stevig bij de horens te vatten of, beter nog, naar het slachthuis te geleiden.

Wat is diversiteit?

Vorige week besteedde het opinieprogramma Buitenhof zijn buitenlandrubriek 'Schuim & As' aan de berichtgeving over de tsunami aan schokkende #MeToo-verklaringen. De journalist van dienst gaf een interessant overzicht van de commentaren en sloot af met de terechte conclusie dat vrouwen pas beschermd zullen zijn tegen machtsmisbruik als dat van Harvey Weinstein wanneer de top van bedrijven niet meer exclusief of bijna exclusief uit mannen bestaat. Had de spreker het daar maar bij gelaten. Maar nee - hij onderstreepte zijn punt nog even met de toevoeging: 'Meer diversiteit dus.'

Meer diversiteit? Hoezo? En wat bedoelde hij met diversiteit? In de eerste jaren dat het begrip opgang maakte, ging het inderdaad om 'meer vrouwen'. Inmiddels hebben ook allerlei minderheden zich onder deze paraplu weten te scharen en omvat diversiteit nagenoeg eenieder die niet behoort tot de vermaledijde categorie 'oude, witte, heteroseksuele man'. Maar een bedrijfstop met meer 'zwarte', gehandicapte of transseksuele mannen (of wat er zoal onder de noemer diversiteit valt) gaat vrouwen echt niet helpen.

Bovendien: wie zijn die 'zwarte' mannen? Het begrip diversiteit gaat veelal gepaard met een al even bedenkelijke verdeling van de wereld in zwarten en witten. Onder 'zwart' worden in dit schema groepen mensen op één hoop gegooid die elkaar in het echte wereld naar het leven staan (bruin, zwart, jood, moslim) en die er inzake vrouwen beslist geen plezieriger opvattingen en praktijken op nahouden dan de gemiddelde 'witte' man.

'Diversiteit' veegt niet alleen wezenlijke tegenstellingen onder het tapijt, het diversiteitsstreven leidt er ook toe dat mensen op verkeerde gronden een plaatsje onder de zon eisen (of krijgen) in plaats van op grond van hun kwaliteiten. Diversiteit is een valkuil.

Ooit werd het argument diversiteit in omloop gebracht omdat dit acceptabeler was dan vrouwenquota te eisen. Het was meer opportuun te stellen dat bedrijven zichzelf tekortdoen met een eenzijdig samengestelde directie dan te zeggen dat het ontbreken van vrouwen simpelweg een kwestie is van discriminatie. Anders dan een woordvoerster van Women Inc. vorige week deed, zouden feministen niet 'meer vrouwen' moeten eisen omdat vrouwen zouden verschillen van mannen, maar juist omdat ze hun gelijken zijn. De verschillen tussen vrouwen onderling zijn stukken groter dan die tussen mannen en vrouwen, en voor mannen geldt hetzelfde.

Grove belediging

Vrouwen vormen de helft van de mensheid en zijn in ons land even competent en goed opgeleid als de meeste mannen. Vrouwen zijn geen minderheid die nog moet integreren. Er hoeft dus niet te worden gekozen tussen 'kwaliteit' of vrouwen. Wie wil, kan zelfs met louter vrouwen een prima kabinet samenstellen. Weinig vrouwelijke ministers is inderdaad kwalijk. Niet omdat vrouwen een of andere magische inbreng hebben, maar omdat het laat zien hoe groot de vooroordelen en hoe invloedrijk de old boys networks nog steeds zijn.

Is het dan niet nuttig om in een bedrijf of kabinet verschillende typen mensen te laten samenwerken? Ja, zeker is het dat. Maar waarin die mensen moeten verschillen, hangt af van het soort werk en bedrijf. Mensen zijn meer dan hun sekse. Wie de mensheid verdeelt in twee wezenlijk verschillende geslachten is terug bij het archaïsche 'hij het hoofd, zij het hart' - een grove belediging in mijn feministische ogen. De betekenis van etniciteit spreekt evenmin vanzelf. Mensen verkiezen op grond van hun etnische achtergrond is een nieuwe vorm van tribalisme.

Leden van het kabinet worden geacht te denken voor en namens iedereen. Zij behoren geen politiek te bedrijven als zwarte, vrouw, man, invalide, homo of wat voor groepen zichzelf nog meer in een bepaalde historische periode als achtergesteld ervaren. Als we op dergelijke gronden gaan selecteren, moeten we over een paar jaar wellicht ook zorgen voor representanten van oud en jong, dik en dun, mooi en lelijk, dom en slim. Allemaal kenmerken immers die voor onze kansen in het leven veel verschil maken.

Natuurlijk is dit universalistische ideaal een utopie en vergeten mannen in de praktijk vaak de belangen van vrouwen, zoals ook jongeren zich zelden echt inleven in de situatie van bejaarden. Toch moet dat wel ons streven blijven. Laten we kortzichtigheid en gebrek aan inlevingsvermogen niet voor eeuwig vastleggen door mensen te reduceren tot hun stam, kleur, sekse of welk kenmerk dan ook.

_{Van Jolande Withuis verscheen vorig jaar de biografie Juliana. Vorstin in een mannenwereld. In 2007 publiceerde zij De vrouw als mens. De mythe van het sekseverschil.}

_{Jolande Withuis is socioloog en schrijver.}