Opinie: Opvang in de gemeenten, betaald door het rijk: zo kan ‘TerApelgate’ nog ten goede keren

Nu er zich al weken mensonterende toestanden voordoen bij de poorten van de centrale asielopvang in Ter Apel, waar bijna dagelijks honderden asielzoekers noodgedwongen buiten moeten overnachten, zou je verwachten dat de regering alles op alles zet om een structurele oplossing te zoeken.

Temeer als de eigen adviescommissie van het verantwoordelijke ministerie (Justitie), de Adviescommissie Vreemdelingenzaken (ACVZ) samen met de Raad voor Openbaar Bestuur (ROB) een maand geleden in hun advies ‘Asielopvang uit de crisis’ het probleem niet alleen heel helder analyseert, maar ook een goed doordachte oplossing aanreikt.

Die komt er op neer dat de opvang van kansrijke asielzoekers een wettelijke taak van gemeenten moet worden, betaald door het rijk, waarbij zij naar rato van hun inwoneraantal een permanente (‘ijzeren’) opvang creëren en in stand houden, met daarnaast een snel op te tuigen buffercapaciteit in tijden van snel oplopende aantallen. Gemeenten zouden daarbij bovendien veel meer vrijheid moeten krijgen bij de invulling van die taak.

Voordeel

Het grote voordeel van zo’n constructie, waar ook de Vereniging van Nederlandse Gemeenten een voorstander van is, is niet alleen dat de permanente crisissfeer wordt vermeden, de opvang kleinschaliger kan zijn (in plaats van grootschalig, zoals het Veiligheidsberaad onder leiding van Hubert Bruls afgelopen maandag voorstelde),maar ook dat de integratie van statushouders veel sneller op gang kan komen. En het draagvlak voor de opvang wordt verbeterd. Een win-win-winsituatie zou je zeggen, maar tot nu toe werkt het niet zo.

De ROB en de ACVZ constateren in hun advies namelijk dat het hobbelen van crisis naar crisis, waarbij de financiering is gekoppeld aan de aantallen asielzoekers, niet alleen een langetermijnoplossing in de weg staat, maar in feite door de regering zelf wordt gecreëerd. Diplomatiek wagen de adviesorganen zich niet aan een diepere analyse waar die onwil om het probleem op te lossen vandaan komt, of sterker nog, waarom men deze situatie bewust in stand houdt.

Onwil

Het antwoord luidt dat hier om te beginnen sprake is van politieke onwil, die al teruggaat tot de jaren negentig, een decennium waarin het aantal asielzoekers die van de afgelopen tien jaar overtrof, en toen (in 1993/4) asielzoekers bij gebrek aan bedden soms in maisvelden moesten overnachten. Maar ging het twintig jaar geleden nog om de angst voor stemmenverlies (of de hoop op electorale winst, zoals met Bolkesteins aanval op het Vluchtelingenverdrag in 1994), sinds 9/11 en de moord op Fortuyn is het weren van vluchtelingen steeds meer een expliciet politiek doel geworden.

Dat zien we met name bij radicaal en extreemrechtse politieke partijen, voor wie xenofobie en islamofobie de kern van hun boodschap en raison d’être is. Concentreerde dit geluid het zich lange tijd bij de PVV, met de opkomst van Forum, BBB en JA21, met een aantal VVD-Kamerleden in het kielzog, heeft het zich inmiddels stevig in het parlement gevestigd.

Doelbewust

En daarmee gaat het niet alleen meer om onwil de situatie op te lossen, maar om een doelbewuste poging de internationaalrechtelijke verplichtingen verbonden aan het Vluchtelingenverdrag op te zeggen en de grenzen voor asielzoekers te sluiten. Het enthousiasme van JA21 voorman Joost Eerdmans om de Deense (en inmiddels Britse) koers te volgen en de opvang van asielzoekers aan Afrikaanse landen als Rwanda uit te besteden en statushouders weer terug te sturen naar landen als Syrië, is een goed voorbeeld.

Rechtvaardiging van dit beleid is het (uiteindelijk racistische) argument dat asielzoekers uit Afrika en het Midden-Oosten zich niet aan ‘onze’ waarden zouden kunnen aanpassen, of erger nog er op uit zouden hun eigen intolerante levenswijze aan ‘ons’ op te dringen. Bovendien zou ons sociale zekerheidsstelsel eraan te gronde gaan. Hoewel al deze veronderstellingen door de feiten worden weerlegd, vindt dit geluid breed ingang, ook in de media.

Daar komt nog bij dat bij ambtenaren en politici een diepgeworteld idee leeft dat een fatsoenlijke opvang en geolied integratiebeleid alleen maar meer asielzoekers zal aantrekken. De bekende mantra van de ‘aanzuigende werking’, die door veel wetenschappers sterk wordt betwijfeld of regelrecht verworpen. Dit politieke klimaat maakt het voor bewindslieden al decennia erg moeilijk om een structureel en humaan beleid te ontwerpen, zoals de constructieve oplossing van de genoemde adviesorganen, en daarmee de bewust in stand gehouden asielcrisis op te lossen.

Opmerkelijk

In dit licht is het opmerkelijk dat de huidige staatssecretaris van Justitie, Eric van der Burg (VVD), onlangs heeft laten weten dat het rijk zich garant stelt voor de financiering en dat hij nadenkt over een wet om gemeenten te dwingen asielzoekers op te vangen. Als het parlement hiermee akkoord zou gaan en het inderdaad onderdeel wordt van een structureel, door het rijk gefinancierd, langetermijnbeleid, dan zou dit een heuse doorbraak betekenen.