Opinie op Zondag - Trump en de wereld: balanceeract met een dronken neushoorn

Wat wordt Amerika's rol in de wereld nu de 'eenzame supermacht' is opgelopen tegen de grenzen van haar macht? En nu Amerikanen met de keuze voor Donald Trump zelf hun vermoeidheid met de Amerikaanse hegemonie en de daaraan verbonden verplichtingen hebben aangegeven?

Na de Koude Oorlog vonden rechtse 'neoconservatieven' en linkse 'humanitaire interventionisten' elkaar in een maximalistisch beeld van Amerika's rol in de wereld. Er werd wel gediscussieerd binnen de buitenlandspolitieke elite in Washington - 'the blob' - maar nauwelijks over de fundamentele uitgangspunten. Het kwam deels door de geslaagde afwikkeling van de Koude Oorlog onder Bush sr - de Duitse hereniging, de Golfoorlog - en de perceptie van een gebrek aan alternatieven.

Na 9/11 braken onder Bush jr de hoogtijdagen aan van de interventionisten en de maximalisten. Oorlogen in Afghanistan en Irak volgden, maar ook oorlogshandelingen in tal van andere landen in het Midden-Oosten en Afrika. Het werd een ruwe kennismaking met verschillende soorten woestijnzand.

Zijn er nog andere smaken dan de hegemoniale macht?

Obama verscheen op het toneel. Hij praatte nog wel het praatje van de 'onmisbare macht', maar schroefde de actie zoveel mogelijk terug. Amerika was oorlogsmoe. Ondertussen koos Ruslands Poetin de vlucht naar voren. En begon China zijn spieren los te maken als de nieuwe macht met mondiale ambities - inclusief het bijbehorende zelfvertrouwen (en ja, toenemende arrogantie).

Enter Trump. Een uitgelezen moment om je af te vragen: zijn er ook nog andere smaken beschikbaar dan Amerika als hegemoniale macht, 'onmisbare macht', grondlegger en drager van de internationale ordening?

De nieuwe president is inmiddels verwikkeld in een soort straatgevecht met de Noord-Koreaan Kim Jung-un. Dissen-op-niveau, met als inzet de levens van talloos veel miljoenen. Je had ze allebei een succesvolle carrière als mond- en voetschilder toegewenst, maar de geschiedenis beschikte anders.

Daarbij is het jammer, voor de liefhebber, dat de Amerikaanse stembusrevolte een egomaniakale president aan de macht heeft gebracht - en niet een echte 'realist'. Want de hedendaagse realisten (die zichzelf in de traditie zien staan van de klassieke 'realistische school' in de internationale betrekkingen) hebben wel degelijk een alternatief recept voor Amerika's rol in de wereld.

Vorig jaar ontvouwden de academici John Mearsheimer (bekend tegenstander van NAVO-uitbreiding) en Stephen Walt in Foreign Affairs hun strategie van 'offshore balancing'. Moderne realisten zijn geen isolationisten, haasten ze te vermelden. Ze geloven niet dat Amerika zich kan verschansen binnen de eigen grenzen. De VS moeten zich beperken tot het bewaken van Amerikaanse dominantie in Noord- en Zuid-Amerika en het tegengaan van potentiële hegemoniale machten in Europa, Noordoost-Azië, en de Perzische Golf.

Aanklacht

Hun belangrijkste aanklacht tegen de huidige buitenlandconsensus: 'in de kern is liberale hegemonie een revisionistische grote strategie: in plaats van een oproep aan de VS om slechts het machtsevenwicht te bewaken in sleutelregio's, verbindt het Amerikaanse macht aan de wereldwijde promotie van democratie en bescherming van mensenrechten.'

Mearsheimer en Walt zijn geen neergangsfilosofen. Hun punt is: door Amerikaanse macht spaarzamer in te zetten, kunnen de VS hun overwicht tot in de verre toekomst in stand houden. 'Tijdens de Koude Oorlog, hadden de VS geen andere keus dan voet aan wal te zetten in Europa en Noordoost-Azië, omdat hun bondgenoten in die regio's niet zelf de Sovjet-Unie konden indammen. Maar in de Perzische Golf bleef Amerika offshore tot Bush sr zijn expeditionaire macht stuurde om Koeweit te bevrijden.'

Daarbij had het wat hen betreft moeten blijven: laat Irak en Iran elkaar in evenwicht houden. Maar Clinton zette in op 'dubbele indamming' en Bush jr ging helemaal over de schreef met zijn 'regionale transformatie'. De fouten van Vietnam dunnetjes overgedaan.

Wat zouden Mearsheimer en Walt nu doen? In Europa en de Golf niet veel, want daar 'zijn nu geen potentiële hegemoniale uitdagers'. China's opkomst is een ander verhaal: 'de VS moeten een grote inspanning verrichten om te voorkomen dat het een hegemoniale positie verwerft in Azië.' Kortom, in Azië blijft Amerika nog een 'onmisbare macht'.

Dronken neushoorn

En Trump? Voor de Verenigde Naties schetste hij vorige week een visie van mondiale competitie tussen door nationalisme gedreven soevereine staten, waarbij Trump er voor zal zorgen dat Amerika de grootste jongen op het schoolplein blijft - die zo nodig iemand een flinke aframmeling kan geven. Het sloot naadloos aan op de nationalistische trend in China, Rusland, India, Brazilië - en ja, waar eigenlijk niet? Een klein stapje terug dus voor de mensheid, maar een gigantische stap terug voor de open, multilaterale ordening die de Amerikanen zelf gebouwd hebben na 1945.

Komt dat in de buurt van wat de realisten willen? Wat beide kampen delen is een afkeer van democratiebevordering en actieve bemoeienis met mensenrechten en politieke systemen in andere landen - een oud 'realistisch' instinct.

Maar in een recent opiniestuk voor de Chicago Tribune veegt Walt de vloer aan met Trump - en niet alleen omdat hij zich als een amateur laat gebruiken door onder meer Saoedi-Arabië en Israël. 'Offshore balanceren gaat niet als andere landen weinig of geen vertrouwen hebben in Amerikaans beoordelingsvermogen en competentie.' De geloofwaardigheid van Amerikaanse verplichtingen hangt af van een minimale reputatie van competentie en dat is precies wat Trump en de zijnen hard aan het verspelen zijn, vindt Walt.

'Jij zou ook voorzichtig opereren als je in een kamer stond met een dronken neushoorn - maar je zou de neushoorn waarschijnlijk niet vragen om geopolitieke adviezen.' En dat is iets waar realisten en idealisten - en de meeste andere stromingen in Amerikaanse debatten over strategie het eens over zullen zijn.

Misschien is dat het lot. De opkomst en ondergang van wereldrijken verloopt immers zelden volgens een door experts geschreven spoorboekje - maar met grote schokken, en onverwachte wendingen. Dat geldt ook voor de tot dusver geleidelijke erosie van Amerikaanse macht - waarover we trouwens, zolang het land zich een defensiebudget van 700 miljard dollar kan veroorloven, geen overhaaste conclusies moeten trekken.

_{Arnout Brouwers is (1966) is historicus en journalist. Hij studeerde veiligheidsstudies in Boston en was van 2006-2013 correspondent voor de Volkskrant in Moskou.}