Opinie
Opinie op zondag - Arnout Brouwers: 'Risk op Balkan is geen spelletje'
Prikkelende opinie op een dag dat u er tijd voor heeft: de Volkskrant presenteert elke zondag twee bijdragen van een vaste club van acht auteurs. Eerder vandaag regisseur Beri Shalmashi, nu historicus Arnout Brouwers.
Hoe populair het spelletje Risk ook is, tot een besef dat dit 'spel' dagelijks gespeeld wordt tot in alle uithoeken van ons continent heeft het niet geleid. Jammer, want het echte Risk hangt aan elkaar , zoals je zou verwachten, van blunders en gesneefde vileine plannetjes. En soms is het moeilijk te zeggen wie er gewonnen heeft.
De EU en Rusland wedijverden om invloed in Oekraïne tot het compleet uit de hand liep en de bedeesde Europeanen erachter kwamen dat Poetin niet terugschrikt voor annexatie en oorlog. 'Wel sapperloot', hoor je Heer Bommel vanachter zijn krant verzuchten. De strijd gaat nog altijd door - maar haalt vooral het nieuws in Rusland, terwijl menig Europeaan de Oekraïners weer vergeten is.
Als het gaat om geografische nabijheid en politieke betrokkenheid wint Moskou dus makkelijk. Dat zag je bij het Oekraïnereferendum hier: velen maakten zich meer zorgen over de Oekraïense kippen dan over de hete oorlog die tot op deze maand nog bloed doet vloeien op Europese grond. Kiev heeft een band met het Westen 'gewonnen', maar de Russische pogingen om Oekraïne alsnog ten onder te laten gaan, worden geholpen door onze - democratisch gevormde - desinteresse.
Onderbuik van Europa
Een ander gebied waar het Westen en Rusland om invloed wedijveren is de Balkan. De balans wijst hier sinds de Balkanoorlogen uit de jaren '90 in westerse richting. Dit tot frustratie van de Russische planners - die zich beroepen op historische banden en etnische en religieuze verwantschap, en die weer graag roeren in de zachte onderbuik van Europa.
Kroatië en Slovenië zijn al EU- en NAVO-lidstaten. Albanië zit bij de NAVO en sinds dit jaar Montenegro ook. In Montenegro was het kantje boord. Deze maand begint een proces tegen twee vermeende Russische spionnen en dertien (deels Servische) handlangers die ervan beschuldigd worden dat ze vorige herfst de Montenegrijnse regering omver wilden werpen. Het verijdelde complot leidde tot weinig ophef in westerse hoofdsteden, en al helemaal niet tot straatprotesten alhier, dus blijkbaar is dit soort intriges op de Balkan 'fair game'. Het is dezelfde cocktail van westerse desinteresse en Russische plannetjes die in Oekraïne vernietigend uitpakte.
Dit jaar voegde Macedonië zich in het rijtje 'frontlijnstaten' toen er geweld in het parlement uitbrak over een politieke patstelling tussen de door Moskou gesteunde Macedonische nationalisten en de sociaaldemocratische en Albanese oppositie die volgens het Westen een regering moesten vormen. De president van het land zwichtte uiteindelijk voor westerse druk en nu koerst de nieuwe premier Zaev aan op beslechting van het kwart eeuw durende conflict met Griekenland over de naam van het land en EU-lidmaatschap. 'We willen een Europees land zijn.'
Onderspit
Maar de Macedonische nationalisten willen dat niet. Voordat zij het onderspit dolven in het recente politieke conflict, bestormde een meute nationalisten het parlement in Skopje en timmerde verschillende parlementariërs, onder wie de huidige premier, in elkaar. De nationalisten wijzen het westerse model van rechten van nationale minderheden (Albanezen vormen een kwart van de bevolking) eigenlijk af. Voor hen is het Russische model - doe wat je wilt, maar wees onze politieke vriend - minder knellend en dus een comfortabel alternatief, dat met zijn nadruk op traditionele waarden ook nog ideologisch beschutting biedt. De Russische ambassadeur in Skopje liet zich dit voorjaar ontvallen dat 'Macedonië niet kan overleven zonder Rusland'.
In 2001 ontbrandde er bijna een burgeroorlog in Macedonië, die door Europese bemiddeling in de kiem werd gesmoord. Gelukkig maar, want zo'n etnisch conflict kan snel uit de hand lopen. Nu zijn de spanningen weer opgelopen. Westerse landen en Rusland trekken ook aan Servië, de grote overblijvende prijs in de regio. Maar in tegenstelling tot de laatste Balkan-oorlogen is Rusland nu weer een factor van betekenis. En het Kremlin heeft geen last van boze burgers die het kunnen afstraffen voor verre avonturen.
Tot nu toe heeft het Westen de overhand in de strijd om invloed op de Balkan. Dat zelfs Servië met de EU flirt, is veelzeggend. Wie buiten de EU woont, herkent het terecht als weg om te ontsnappen aan oorlog, instabiliteit, corruptie en armoede. Maar er opereert inmiddels een alternatieve macht - Rusland - die dekking kan bieden tegen westerse eisen en zich afzet tegen de 'doorgeslagen' Europese cultuur.
Uit Oekraïne weten we wat de Europese achilleshiel is: gebrek aan betrokkenheid en publieke scepsis over nieuwe verplichtingen. Je kunt op de Majdan van alles roepen, maar wie gaat die beloften waarmaken? Geloven Europeanen eigenlijk nog wel in zichzelf en in hun eigen waarden? Dit soort vragen maakt ook de uitkomst van het Risk op de Balkan (dat, zoals we weten, geen spel is), de strijd tussen stabiliteit en fragmentatie, ongewisser dan nodig.
Arnout Brouwers is (1966) is historicus en journalist. Hij studeerde veiligheidsstudies in Boston en was van 2006-2013 correspondent voor de Volkskrant in Moskou.
