Opinie: Malaise waarin Merkel zich bevindt is het gevolg van typische Duitse angst

De Duitse economie groeit al sinds 2009 onafgebroken, nog even en het is de langste 'boom' sinds 1945. En toch is de malaise waarin Merkel zich nu bevindt het gevolg van angst, dat zo typisch Duitse woord, de heftigste van alle emoties.

Angst was de doorslaggevende factor tijdens hét besluit in de vluchtelingencrisis van september 2015: grenzen open of grenzen dicht? De angst van Merkel was dat het met geweld tegenhouden van vluchtelingen aan de zuidgrens beelden zou opleveren die van de Duitsers wéér nazi's zouden maken. Dat beeld hadden de Grieken tijdens de schuldencrisis ook al graag verbreid.

Naziverleden

De 'Willkommenskultur' voorkwam die akelige tv-beelden, Merkel werd Time's 'Person of the Year'. In januari 2016 zei, tijdens de jaarlijkse Auschwitz-herdenking in de Bondsdag, de Amerikaanse overlevende Ruth Klüger (84) dat het land dat voor de grootste misdaad van de 20ste eeuw verantwoordelijk was geweest, nu 'de bijval van de wereld had verdiend dankzij de open grenzen'. Alle parlementariërs verhieven zich uit hun zetels om te applaudisseren, in feite dus ook voor zichzelf.

En nu is Merkel mislukt door een nog heftiger Duitse angst: de angst voor chaos en controleverlies, dezelfde angst die overal in het Westen tot de opstand tegen de globalisering en digitalisering heeft geleid. De Duitse geschiedenis zit vol met gevallen van te veel hooi op de vork, en goede bedoelingen en averechtse gevolgen. Zelfs met de alom terecht bewonderde verwerking van het naziverleden gebeurt dit nu.

Modekoning Karl Lagerfeld (84) hekelde vorige week Merkels vluchtelingenpolitiek namelijk zo: 'Ook al liggen er decennia tussen, men kan niet miljoenen Joden doden en dan later miljoenen van hun ergste vijanden binnenhalen.'

Rechts-populistisch blok

Lagerfelds uitlating toont dat linksom of rechtsom de paniek om te voorkomen dat 'de geschiedenis zich herhaalt' tot slechte, eenzijdig uitgevoerde, politiek leidt. Zoals in de Griekse schuldencrisis het materiële belang van Duitsland voorop stond, zo stond in 2015 het morele belang van Duitsland voorop, niet de belangen van de buurlanden of 'Europa'.

De regeringsvorming is nu gestrand op het vluchtelingenvraagstuk, en zo is Merkel in Berlijn 'allein zu Hause', wat Duitsland al was in Europa, hoezeer de zege van Macron in Frankrijk ook de hoop voor 'Europa' deed herleven. Macron zit nu ook tamelijk alleen in zijn Versaillespaleis.

Immers, de averechtse gevolgen van de Duitse imagopolitiek in 2015 liegen er niet om. De Brexit en Trump waren mede een gevolg van de tv-beelden van de vluchtelingenkaravanen naar Duitsland. Doordat Merkel niet overlegde met de buurlanden, is heel Midden- en Oost-Europa (Polen, Tsjechië, Slowakije, Hongarije) nu één groot rechts-populistisch blok geworden. Daartoe moet ook Oostenrijk worden gerekend waar een rechts-extreemrechts kabinet in de maak is. En in Italië loopt voor de verkiezingen komende lente Berlusconi (81) al weer kraaiend rond. Tel uit je winst.

Bekend is intussen dat Merkel zich begin september 2015 liet leiden door deze tv-beelden, en nog meer door de angst voor verkéérde tv-beelden. Zij werd hierin aanvankelijk gesteund door de meerderheid van de massamedia, inclusief Bild, de publieke omroepen - per belastingbetaler de duurste ter wereld - voorop. Deze consensus kwam overeen met de steun in de Bondsdag, waar de Grote Coalitie van CDU/CSU en SPD op zo'n 80 procent van de zetels kon rekenen.

Hoe onzalig dat monsterverbond tussen politiek en media heeft uitgepakt voor een open debat over 'Wir schaffen das' weten we nu. Het rechts-populisme is nu de derde partij in de verbrokkelde Bondsdag. De paniek over de AfD leidt binnen de Beierse CSU al tot een machtsstrijd waar ook alleen de Duitsers een woord voor hebben: 'Selbstzerfleischung'.

De les: wie de moraal te veel verheft tot wereldpolitiek, zoals ook Tony Blair eenzijdig deed bij zijn beslissing in 2003 om Irak binnen te vallen, moet niet verbaasd staan dat die moraal snel kan omslaan. De mens heeft namelijk vele heftige emoties in zich. Daarom is 'Realpolitik' met een vleug menselijkheid en visie beter dan 'Gesinnungsethik' zonder te letten op de mogelijke gevolgen.

_{Henri Beunders is hoogleraar ontwikkelingen in de publieke opinie, Erasmus Universiteit Rotterdam.}