Opinie
Opinie: Makkelijk geld verdienen op sociale media? Trap er niet in
De meeste ondernemers die producten verkopen via sociale media verdienen niets. Tijd om jongeren te waarschuwen voor de misleidende verdienmodellen van ‘multi-level marketing’.
Misschien is dit je weleens overkomen: je ontvangt opeens een mysterieus bericht van een oud-klasgenoot die vraagt of je een ‘passief inkomen’ wilt verdienen. Het enige wat je hoeft te doen is een peperduur afvalsupplement of Aloë Vera drankje de hemel in prijzen via sociale media en je vrienden vragen om je voorbeeld te volgen.
Deze marketingconstructie heet ‘multi-level marketing’ (MLM). Sinds decennia werven MLM-bedrijven als Tupperware, Amway en Herbalife mensen met de belofte om vanuit huis een extra inkomen te vergaren. Naar schatting zijn op dit moment 95 duizend Nederlanders werkzaam in deze sector; wereldwijd is dat aantal 125 miljoen. Mede dankzij de coronacrisis neemt de populariteit van MLM toe. Een zorgelijke trend.
De huiskamerparty’s waarmee Tupperware in de vorige eeuw furore maakte, zijn anno 2021 verplaatst naar de digitale arena. Daarmee trekken MLM-bedrijven een nieuwe doelgroep aan: jongeren. Neem de piepjonge zelfverklaarde Bossbabes van het bedrijf Valentus. In aanlokkelijke Instagram Stories verkopen zij afslankkoffie en sporen hun volgers aan om net als zij ‘distributeur’ te worden van dit wondermiddel.
Twijfelachtige kwaliteit
Distributeur worden vereist geen speciale skills of diploma’s; wel moet je investeren in productpakketten die je met winstmarge kunt verkopen. Inkoopprijs: zo’n 130 euro voor drie pakken koffie. De hoge prijs en twijfelachtige kwaliteit maken het een uitdaging om die producten kwijt te raken. Daarom richt menig distributeur zich op een naar verluidt lucratievere inkomstenbron: recruitment.
Wanneer je vrienden rekruteert die ook producten inkopen, verdien je commissie. Werven zij vervolgens nieuwelingen, dan verdien je nog meer. Terwijl MLM wordt gepresenteerd als een ‘eerlijke’ kans om rijk te worden, lukt het slechts een enkeling in de top van dit gelaagde systeem om hier een fulltime inkomen uit te halen. Onderzoek laat zien dat tussen de 74 en 99 procent niets verdient of zelfs schulden maakt. Schulden bouw je gemakkelijk op, omdat distributeurs regelmatig dure productpakketten moeten afnemen.
Toch schetsen Bossbabes een droombeeld van dure auto’s, tropische vakanties en een five figure income, allemaal te danken aan afslankkoffie. Trots beweren zij hoe ze zich ‘bevrijd’ hebben van hun negen-tot-vijfbaan of studie en sporen zij hun volgelingen aan om kritische vrienden en familieleden op afstand te houden. Je échte familie is immers je MLM-community.
Misleidend
Een reportage van Radar over Valentus was aanleiding voor de PvdA om Kamervragen te stellen aan demissionair minister Blok (Economische Zaken). Wat doet de overheid tegen deze misleidende praktijken van MLM-bedrijven? In het kort: niets.
Als er sprake is van een piramidespel, dan is de Kansspelautoriteit bevoegd om hiertegen op te treden. In een piramidespel wordt deelnemers gevraagd geld in te leggen en nieuwe deelnemers te rekruteren die ook geld inleggen. Alleen degenen die op tijd instappen kunnen geld verdienen, dus wordt dit ‘spel’ als bedrog gezien. Bij MLM staat er echter een product tegenover die inleg. Een legale verkoopmethode, oordeelt de Kansspelautoriteit.
Het systeem mag dan legaal zijn, de gevolgen kunnen voor betrokkenen groot zijn. ‘Lawful but awful’, zoals criminoloog Nikos Passas bedrijfspraktijken omschrijft die schade toebrengen aan de maatschappij, maar waarnaar de overheid niet of niet genoeg omkijkt. Geen enkele instantie neemt de verantwoordelijkheid om het reilen en zeilen van MLM-bedrijven te controleren en gedupeerden kunnen nergens aankloppen.
Rookgordijn
De miljoenenomzet van MLM-bedrijven drijft dus sterk op recruitment, net als bij illegale piramidespellen. Producten fungeren in dit systeem veelal als een rookgordijn. Wat moet er gebeuren om dit te stoppen?
De belangrijkste stap zou zijn om één verantwoordelijke instantie aan te wijzen die deze organisaties controleert en monitort. Want MLM-bedrijven werken immers ‘anders’ dan gewone werkgevers en glippen nu door de mazen van de wet. Daarnaast zou de Wet op kansspelen verbreed moeten worden, zodat ook bedrijven met producten aangemerkt kunnen worden als piramidespel wanneer de nadruk ligt op recruitment.
Voorkomen is echter beter dan genezen en voorlichting is van groot belang, bijvoorbeeld via sociale media en scholen. Waar kun je MLM aan herkennen? Wat zijn de financiële en sociale risico’s?
Tot slot een oproep aan jongeren die overwegen om ook pakken afslankkoffie in te slaan in de hoop rijk te worden: lef en ondernemerschap zijn kwaliteiten om trots op te zijn. Zet die kwaliteiten in binnen een sector die niet alleen legaal is, maar ook écht eerlijk.
Claudia Gross is universitair docent aan Nijmegen School of Management, Radboud Universiteit. Iris den Hartog is programmasecretaris bij ZonMw.
