Opinie: Macron bewijst dat populisten allerlei gedaanten kunnen aannemen

G20-gastvrouw Angela Merkel heeft in Hamburg haar handen vol. Het is een bont gezelschap dat zich in de Duitse havenstad heeft verzameld, dat is het minste dat je van types als Trump, Poetin, Erdogan, Xi, Modi en May kunt zeggen. Wordt het nog wat met de vrijhandel die de wereld, ondanks de financiële crisis, zoveel voorspoed heeft gebracht? Telt Europa, gehavend door de Brexit, door een voortsudderende eurocrisis en door ongenode gasten uit Afrika en de Oriënt, nog een beetje mee op het wereldtoneel?

Merkel mag van geluk spreken dat haar nachtmerrie, Marine Le Pen, een boze droom bleef. Nog maar een half jaar geleden was Europa in de greep van de angst voor een rechts-populistische revolutie. Na de Brexit en Trump zouden de PVV van Wilders in Nederland en het Front National in Frankrijk weleens een einde kunnen maken aan de liberale wereldorde in het algemeen en de Europese Unie in het bijzonder. In plaats daarvan hield Merkels trouwe schildknaap Mark Rutte stand en koos Frankrijk voor een nieuw begin met de charmante Europeaan Emmanuel Macron.

Een zucht van verlichting klonk in de hoofdsteden van het oude continent. In de VS en in Groot-Brittannië hebben ze nog de kolder in hun kop. Erdogan blijft een gevaarlijke provocateur. Poetin ontpopt zich als een geslepen cyberkrijger. Xi springt in het geopolitieke gat dat Trump laat vallen. En de Indiase volkstribuun Modi eist een plek op voor zijn rijzende wereldmacht. Maar Europa houdt stand, met Merkel en Macron als lichtbakens in een donkere wereld.

Verkiezingsuitslagen voorspellen is hachelijk gebleken, maar dat Merkel haar positie in september zal consolideren, lijkt een veilige voorspelling. Of het nu gaat om het toelaten van vluchtelingen of om homo's die willen trouwen: de bondskanselier blijkt uiterst wendbaar als zij haar tegenstanders de wind uit de zeilen wil nemen. Toch is dat geen garantie voor wat haar laatste termijn als informeel leider van een rafelige Europese Unie zal blijken. Steun uit Parijs is in Berlijn meer dan welkom.

Maar hoe zit het eigenlijk met Emmanuel Macron, de hoop van weldenkend Europa in bange dagen? Deze week zagen we in Versailles een vertoning vol pracht en praal rond de nieuwe president. Het leek een persiflage op de Zonnekoning, Lodewijk XIV, maar Macron bedoelde het helemaal niet ironisch. Zelfrelativering komt in zijn woordenboek niet voor; net als collega's als Trump en Erdogan beschikt Macron over een ego in de grotere herenmaten. Dat ego wenst hij niet bloot te stellen aan kritische volksvertegenwoordigers of brutale journalisten. Die spelbrekers houdt hij op grote afstand, uiteraard in het belang van het heil van het Franse volk dat aan hem, koning Emmanuel I, zijn lot heeft toevertrouwd.

Het is mijn stelling dat de populistische revolutie bij Macron niet is gestrand, maar juist een onverwachte wending heeft genomen. Populisme wordt nogal eens geassocieerd met vreemdelingenhaat, nationalisme en zelfs met fascisme. Het zou een bedreiging zijn van de democratische rechtstaat en wordt dan ook vaak als scheldwoord gebruikt. Maar Macron bewijst dat populisten allerlei gedaanten kunnen aannemen, zelfs die van een centrum-linkse Europeaan.

Ga maar na. Om te beginnen meet Macron zichzelf een hoogstpersoonlijke missie aan: als redder van de natie. Hij zet zich af tegen het Franse politieke establishment, dat in zijn ogen bestaat uit corrupte beroepspolitici die vooral hun eigen belangen najagen. Die augiasstal moest nodig schoongespoeld worden. Daartoe is hij zijn eigen beweging begonnen: En Marche. Die beweging is niet links, niet rechts, maar vooruit: een typisch populistische ontkenning van politieke tegenstellingen.

En Marche sloot wonderwel aan bij het gevoel van veel Fransen dat oude partijpolitiek voorgoed heeft afgedaan. Het enthousiasme om deel te nemen aan Macrons beweging bleek dan ook overweldigend. De Assemblée is nu voor meer dan de helft gevuld met amateurpolitici die in het dagelijks leven dokter, boer of filosoof zijn. Of zij zich zullen ontpoppen als volwaardige controleurs van de macht moet worden afgewacht, verfrissend is het in elk geval.

Als een volbloed populist grossiert Emmanuel Macron in tegenstrijdige beloften. Hij wil de Franse economie verlossen van allerlei belemmeringen, maar tegelijkertijd de Franse werknemer beschermen. Hij wil de muitende Britten het vel over de neus halen. Intussen neemt hij van de Brexiteers het standpunt over dat Frankrijk goedkope arbeidskrachten uit Polen, Bulgarije en Roemenië zal weren. Nu nog hunkeren de Fransen naar een vrai chef, een ware leider. Maar vroeger of later zullen zij zich teleurgesteld van de nieuwe koning afwenden.

En hoe ziet het Europa van Macron eruit? Klassiek Frans: als een 'solidair' Europa waarin de sterke landen (lees Duitsland en Nederland) de zwakken ondersteunen en dat zijn inwoners beschermt tegen concurrentie van buiten. Als minister van Economische Zaken onder zijn voorganger Hollande was Macron zo ongeveer de laatste bondgenoot van Yanis Varoufakis, de Griekse minister van Financiën. Die probeerde in het voorjaar van 2015 wanhopig de schuldeisers van zijn bankroete land tot mededogen te bewegen. Macron stak zijn nek voor het linkse Syriza-regime zo ver uit, dat bondskanselier Merkel haar collega Hollande te verstaan gaf dat Macron terug in zijn hok moest.

Zo'n vernedering zal koning Emmanuel zich niet nog eens laten welgevallen. Getergde populisten maken rare sprongen. Merkel zal nog veel met hen te stellen krijgen.

_{Hans Wansink is redacteur van de Volkskrant.}