OpinieLeenstelsel
Opinie: Leg een drempel in het leenstelsel voor studenten
Studenten kunnen in het huidige stelsel te gemakkelijk lenen. Dit leidt onherroepelijk tot problemen, stellen Barbara Baarsma en een groep studenten.
Schuldenopbouw is voor studenten in het huidige leenstelsel te eenvoudig. Dat kan leiden tot problematische schulden, zonder dat studenten zich daar voldoende van bewust zijn. Het is tijd dat uitvoeringsorganisatie DUO zijn verantwoordelijkheid neemt. Want waarom wordt een huizenkoper wel beschermd als zij een hypothecaire lening aangaat, maar een student niet als zij een studielening aangaat?
Het Centraal Bureau Statistiek (CBS) meldde deze week dat zeven op de tien studenten in 2019 geld bij DUO leenden om te kunnen studeren. Gemiddeld gaat het om een bedrag van 700 euro per maand. Dat is fors meer dan voor invoering van het sociaal leenstelsel.
Een onderbelicht effect van het leenstelsel is de sterke toename van schulden onder studenten. Jongere generaties studenten die volledig onder het leenstelsel vallen hebben een hogere schuld dan degenen die nog een beurs kregen. Bij studenten die geboren zijn in 1998 was de gemiddelde studieschuld op hun twintigste bijna twee keer zo hoog als bij studenten uit 1994 op dezelfde leeftijd, zo blijkt uit de CBS-cijfers. In 2020 stelde ResearchNed dat de helft van de lenende studenten een studieschuld had van minimaal 20.000 euro in 2018. Hiervan had weer de helft een schuld van minimaal 40.000 euro. In 2018 waren er volgens de NVVK 10.000 jongeren onder de 26 jaar in de schuldhulpverlening, waarvan de helft een studieschuld had. Dit aantal is gestegen naar bijna 11.600 in 2019 en zal volgens de organisatie door de coronacrisis sterk toenemen.
Sparen
Een deel van de schulden wordt niet aangegaan om te studeren. Ruim de helft van de lenende studenten spaart van het geleende bedrag. Het Nibud beschrijft dat 43 procent van de lenende studenten dat doet om geld achter de hand te hebben voor na het studeren en 15 procent houdt het geld achter voor de aankoop van een huis. Bijna vier op de tien studenten zegt te lenen omdat de rente bij DUO zo laag is.
Op dit moment is het kinderlijk eenvoudig om als student bij DUO, de organisatie die het leenstelsel uitvoert, te lenen. Te eenvoudig. De schulden stapelen gemakkelijk op, en kunnen onverwacht en onbedoeld overgaan in problematische schulden, of een barrière worden als de student later een hypothecaire lening af wil sluiten.
Daarom pleiten wij voor een leenstelsel met een drempel. Dit betekent dat een student niet zomaar een hoog bedrag kan lenen, maar dat de hoogte van de lening afhankelijk is van de persoonlijke situatie van de student. Vooraf worden duidelijke criteria vastgesteld en met deze criteria heeft de student een idee welke kosten de studiefinanciering dekt. De student kan vervolgens lenen nadat zij heeft aangetoond die kosten daadwerkelijk te maken.
Om te voorkomen dat de schuld bij DUO te hoog wordt, dient de uitvoeringsorganisatie op voorhand de studenten actief te informeren over de hoogte van de lening en de financiële consequenties na verloop van tijd. DUO moet dus preventief te werk gaan en inzichtelijk maken wat de schuldopbouw nu en in de toekomst is en wat de verschuldigde rentebetalingen zullen zijn.
Uit experimenten met vijf verschillende brieven en mails van DUO en Nibud blijkt dat zo’n preventieve werkwijze kan leiden tot lagere leenbedragen. De preventie zou echter al voor het studentenleven moeten beginnen. Ook middelbare scholieren zouden veel uitgebreider dan nu financiële voorlichting moeten krijgen over geldzaken en schulden.
Sanering
Ten derde is het noodzakelijk, dat als er eenmaal sprake is van problematische schulden, er een menselijk en zakelijk saneringstraject is. Dat betekent dat studenten niet jarenlang in de schuldhulpverlening terechtkomen, maar dat DUO een kort traject initieert en rekening houdt met verwijtbaarheid en terugbetaalcapaciteit. Voorkomen moet worden dat studenten net als zoveel andere mensen met problematische schulden onnodig lang vastzitten in een saneringstraject. De huidige schuldaanpak heeft hoge maatschappelijke kosten van wel 17 miljard euro op jaarbasis, terwijl de baten in termen van geïnde bedragen slechts zo’n 300 miljoen euro bedragen. Dit becijferde onlangs De Argumentenfabriek in het rapport Schade door Schuld.
Jongeren hebben de toekomst, een toekomst die mooier wordt door te kunnen studeren. Daarom is het belangrijk dat er een toegankelijk leenstelsel is. Tegelijk moet dat leenstelsel niet aanzetten tot problematische schulden, en dat doet het nu mogelijk wel. Het vinden van de juiste balans tussen toegankelijkheid en schuldpreventie is bij uitstek een onderwerp voor het jongerenparlement waartoe het kabinet besloten heeft.
Barbara Baarsma is directievoorzitter Rabobank Amsterdam en hoogleraar toegepaste economie aan de UvA. Hugo van Essen, Renee Korn, Daan van der Mark en Tijmen Smit zijn studenten aan de Hogeschool van Amsterdam.
