Opinie: Laat patiënten meedenken en beslissen hoe de zorg moet worden geregeld

Als er plannen worden gemaakt voor een windmolen in je wijk of regio dan doet de lokale democratie doorgaans haar werk. Er komt een buurt-­onderzoek, de gemeente informeert over de plannen op haar website, er valt een folder in je brievenbus over het plan, er volgt een informatieavond en er is een heldere inspraakprocedure. Hoe frustrerend je als burger zo’n proces ook soms kunt ervaren – je krijgt nu eenmaal niet altijd je zin – hier is wel sprake van basale burgerconsultatie en -participatie.

Bij een lokale ‘verbouwing’ in het zorglandschap gaat dat heel anders. Als bijvoorbeeld twee regionale ziekenhuizen besluiten te fuseren, dan wordt de burger (lees: de klant) helemaal niks gevraagd. Als die fusie betekent dat de afdeling verloskunde van het dichtstbijzijnde ziekenhuis wordt geschrapt, dan wordt dat beschouwd als een ‘intern besluit’ van een zorgbedrijf. De (toekomstige) klant is niet eens de sluitpost van de besluitvorming, nee, die speelt gewoon geen enkele rol. Nul.

Fusies met ruzies

Dat klinkt niet alleen vreemd, dat ís het ook. Er zijn voorbeelden te over van fusies met ruzies, faillissementen en sluitingen van zorginstellingen waarbij het adequaat informeren en betrekken van de burger domweg geen issue is of is geweest. Ik noem het debacle van de mislukte fusie van twee regionale ziekenhuizen in de Achterhoek (de ziekenhuizen in Doetinchem en Winterswijk), de sluiting van het IJsselmeerziekenhuis en wankelende thuiszorgorganisaties die door geldgebrek hun klanten niet meer kunnen bedienen.

Of neem de massale sluiting van verzorgingshuizen, die dicht gingen terwijl er wel vraag naar deze vorm van zorg was. Zelfs de lokale bestuurders moeten veelal machteloos toezien hoe er wordt gesold met de belangen van patiënten en burgers. Met alle volstrekt begrijpelijke boosheid van dien.

Begrijp me goed, ik pleit hier niet voor het koste wat kost instandhouden van alle zorgvoorzieningen en specialismen op elke hoek van de straat. Dat is niet alleen erg kostbaar, het is ook niet altijd in het voordeel van de klant. Ik word ook liever geopereerd in een ziekenhuis met ruime expertise over mijn aandoening, daar rij ik graag een stukje voor om. Bovendien kan nabije zorg ook hybride zorg zijn: een combinatie van fysieke en onlinezorg.

Mijn punt is dat betekenisvolle beslissingen in de zorg nog altijd in achter- of directiekamertjes worden genomen, zonder enige vorm van inspraak van de burger. Dat is onfatsoenlijk en ergerlijk, zeker omdat het vaak gaat om kwesties die mensen direct raken.

Geconcentreerde zorg

Een goed voorbeeld is het Haagse Bronovoziekenhuis. Dat fuseerde in 2015 met het Medisch Centrum Haaglanden, de ziekenhuizen Westeinde in Den Haag en ziekenhuis Antoniushove in Leidschendam. Nu wordt het Bronovoziekenhuis met sluiting bedreigd omdat veel zorg wordt geconcentreerd bij beide andere ziekenhuizen. De operatiekamers zijn al gesloten, het ziekenhuis is alleen doordeweeks nog open voor planbare zorg en poliklinische afspraken. De spoedeisende hulp en de huisartsenpost zijn weg. En de bedoeling is om het ziekenhuis in 2024 helemaal te sluiten. Het verzet tegen dit plan is groot, vooral de omliggende wijken willen het ziekenhuis openhouden. Maar dat leidt vooralsnog tot niets.

Een ander voorbeeld is de fusie tussen het Zuwe Hofpoortziekenhuis in Woerden en het Sint Antoniusziekenhuis in Nieuwegein. Die fusie werd door de cliëntenraad van het Zuwe Hofpoort ontraden omdat het Hofpoortziekenhuis alleen dagbehandeling zou blijven doen. In recordtijd werden meer dan veertienduizend handtekeningen opgehaald van mensen uit Woerden en omgeving die zich tegen de fusie verzetten. Vergeefs. De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) keurde de fusie goed. De fusie ging door.

Het zijn voorbeelden die aangeven dat grote veranderingen in de zorg niet altijd worden gedragen door de mensen die er de gevolgen van ondervinden. Participatie van de burger, meedoen en meebeslissen, moet daarom een vanzelfsprekendheid worden in de zorg. Nee, dat is niet lastig, en nee, dat werkt niet vertragend. Ik ben ervan overtuigd dat het niet alleen de besluitvorming verrijkt en verbetert, maar ook versnelt. En bovendien leidt het tot draagvlak bij de gebruikers van de zorg.

Belang van de burger

Moeten we daar een nieuwe inspraakstructuur voor optuigen? Nee, dat is helemaal niet nodig als iedereen in de regio zijn verantwoordelijkheid neemt en het belang van de burger in een vroeg stadium serieus neemt. Wees transparant, informeer de burger en durf de vraag te stellen: wat vindt u hiervan? Ga de zaaltjes in, luister en erken dat de zorg een zaak van mensen is.

Het huidige zorgsysteem loopt op zijn laatste benen en het is een zaak van ons allemaal nieuwe oplossingsrichtingen te verkennen en te vinden. Dat mag en kan niet zonder de burger daarbij nadrukkelijk te betrekken. Maak dus nu werk van informatie- en inspraakplicht in de zorg en maak het tot een van de hoofdonderwerpen aan de formatietafel. Ik roep de politiek op om burgerinspraak bij grote veranderingen in het medisch landschap verplicht te stellen: goede zorg is niet alleen iets van zorginstellingen zelf. De patiënt is de afnemer van de zorg, laat die dan ook meedenken en beslissen over hoe die zorg wordt geregeld. Het is tijd voor echte burgerparticipatie, ook in de zorg.

Dianda Veldman is directeur-bestuurder Patiëntenfederatie Nederland