Opinie: Laat Frontex de grenzen van de EU ‘echt’ bewaken

De EU wordt meer en meer een los verband van staten die weinig met elkaar te maken willen hebben. Als er dan centrale afspraken zijn gemaakt, worden die (vaak onbestraft!) geschonden, als het lidstaten uitkomt. Is er dan een gemeenschappelijk immigratiebeleid? Je zou het haast denken, gezien het bestaan, sinds 2016, van een Europese grens- en kustwacht, Frontex, dat ook nog het grootste agentschap in de EU is. Maar schijn bedriegt.

Frontex is opgericht om de buitengrenzen van de EU te helpen bewaken. Die bewaking is nodig omdat een groot deel van de immigratie ongewenst is. In de woorden van de regering is er ‘een toenemende spanning tussen enerzijds het recht om asiel te zoeken en anderzijds de noodzaak om migratiestromen te beheersen. Het kabinet (…) constateert dat de mondiaal toenemende mobiliteit tot steeds meer ‘gemengde’ migratiestromen en frequent oneigenlijk gebruik van de asielregels leiden en opvang van vreemdelingen zonder valide asielmotief.’

Indammen migratiestroom

Door een betere bewaking van de buitengrenzen kan deze migratiestroom worden ingedamd. Frontex heeft echter geen zelfstandige bevoegdheid aan de buitengrenzen en kan niet op eigen gezag optreden. Het bewaken van de buitengrenzen van de EU is namelijk een nationale bevoegdheid van de desbetreffende lidstaten. De beslissing om iemand de toegang tot een lidstaat te weigeren en terug te zenden naar een derde land, blijft voorbehouden aan de desbetreffende lidstaat.

Bij ‘terugzendacties’ staat in beginsel voorop dat migranten niet mogen worden teruggezonden naar een land waar iemand bedreigd wordt met vervolging (non-refoulement). Over dat terugzenden, ook wel pushbacks genoemd, bestaat sinds lange tijd verontwaardiging. Vooral het terugzenden van migranten naar Libië ondervindt veel kritiek, omdat deze migranten een risico zouden lopen op een onmenselijke behandeling bij terugkeer in Libië.

Verontwaardiging

Die verontwaardiging bleek bijvoorbeeld uit een opiniestuk van Roos Ykema, directeur van Stichting MiGreat). Tineke Strik, europarlementariër namens GroenLinks, zegt in de krant over pushbacks dat het erop lijkt dat mensenrechten door Frontex terzijde worden geschoven, omdat die de grensbewaking te veel zouden hinderen: ‘Maar dat is een drogreden. Die twee kunnen prima samengaan.’

Hoe dat dan zou moeten samengaan, zei ze er niet bij. Veel migranten hebben zoals de regering ons liet weten geen ‘valide asielmotief’. Het is dus noodzakelijk migranten te screenen op de geldigheid van hun asielverzoek. Screening op zee is uiteraard onmogelijk, gezien de staat van de boten waarin migranten de oversteek wagen. Dan is de enige keuze die tussen screening in derde landen en screening in de EU. In het laatste geval is Frontex overbodig. Bovendien betekent dat de facto dat toegang wordt verleend aan ongewenste migranten waarvan bij voorbaat duidelijk is dat zij Europa niet meer vrijwillig zullen verlaten.

Schuldig?

Er is nog een ander aspect dat kennelijk niet meegewogen wordt door de critici van de pushbacks, namelijk dat migranten die worden teruggestuurd, naar bijvoorbeeld Libië, daar zelf heen gereisd zijn. De EU heeft hen daar niet toe gedwongen. Waarom is de EU dan schuldig bij het terugzenden van deze mensen naar Libië als deze migranten zelf voor dit doorreisland hadden gekozen?

Frontex is een quasi-centraal en feitelijk onmachtig EU-instituut. Hier kunnen we Tineke Strik volgen dat het beter zou zijn van Frontex een echt centraal EU-instituut te maken, met eigen bevoegdheden die in opdracht van de Europese Commissie Europees migratiebeleid uitvoert.

Tegenhouden en terugzenden

Het tegenhouden en terugzenden van niet-gescreende migranten naar derde landen waarmee afspraken zijn gemaakt is een uitdrukkelijk onderdeel van dat beleid. Als Frontex dit beleid eigenstandig zou kunnen uitvoeren, kan het dus ‘echt’ de Europese buitengrenzen gaan bewaken.

_{Harrie Verbon is lid van een lokale rekenkamer en emeritus hoogleraar in Tilburg.}