Opinie: Kaag geeft zichzelf bizarre zelffelicitatie voor schijnontwapening van Assad

Interviewer Eva Hoeke stuurt liever Sigrid Kaag op een dictator af dan Thom Karremans. Zegt ze tegen Kaag in het Volkskrant Magazine van 12 september. Of zijn ze inwisselbaar?

Kaag geeft zichzelf een bizarre felicitatie voor de schijnontwapening van de Syrische dictator Assad: een missie die zij in 2013 en 2014 leidde namens de Verenigde Naties en de internationale waakhond tegen chemische wapens, de OPCW. Bovendien uit de huidige minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking en D66-lijsttrekker geen woord van kritiek op Assads oorlogsmisdaden, zijn beschermheer Poetin en hun bedrog.

Kaag veegt ook mijn kritiek uit de Volkskrant van juni - internationaal gemeengoed - van tafel. Kaag heeft Assads aangegeven wapens vernietigd maar hem niet ontwapend, blijkens zijn gifaanvallen daarna. Hoeke legt Kaag in het Volkskrant Magazine onder meer dit citaat van mij voor: ‘In dat grote spel heeft ze zich niet goed staande gehouden. Ze werd als keurige VN-diplomaat bij de neus genomen door kwaadaardige partijen op de grond.’

Kaag zegt eerst: ‘Tsss.’ En dan: ‘Nee, niet mee eens.’ Volgens Kaag haal ik ‘twee dingen door elkaar’: het chemisch wapenarsenaal en chloor. Met chloor heeft Assad ook aanvallen uitgevoerd, maar dat ‘is geen verboden middel’, alleen als het een wapen wordt. Mijn ‘tweede fout’: in Syrië zijn ‘veel meer mensen omgekomen door traditionele wapens’. Volgens Kaag vonden Syrische burgers terecht dat ‘het Westen zich te druk maakte over die chemische wapens, terwijl er duizend-en-één manieren zijn om te sterven. Maar de missie rond chemische wapens hebben we dus naar behoren afgerond’.

Geopolitieke en militaire realiteit

Kaag miskent de geopolitieke en militaire realiteit. Volgens internationale cijfers lanceerde Assad alleen al zo’n 290 gifaanvallen tijdens en na haar missie tussen december 2013 en april 2018:
91,5 procent met chloor en de rest vooral met het zenuwgas sarin, dat Assad had moeten inleveren. Neem de sarin-aanval uit 2017 in Khan Sheikhoun (89 doden, 541 gewonden), die leidde tot de eerste bommen van de Amerikaanse president Trump.

Kaag zwijgt in de Volkskrant over het herhaalde saringebruik na haar missie. OPCW-inspecteurs vonden na haar vertrek ook het zenuwgas VX, het dodelijke ricin en componenten van sarin, en zochten naar tweeduizend chemische bommen. Twee weken geleden nog klaagde VN-ontwapeningsgezant Nakamitsu in de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties over Assads onvolledige medewerking sinds 2013. Rusland houdt Assad daar uit de wind met inmiddels zestien veto’s.

Kaags formalisme doet mij denken aan de neutraliteitspolitiek van de omstreden oud-VN-gezant Yasushi Akashi die twee jaar na de oorlog in Bosnië tegenover mij in een NRC-interview elke kritiek weghoonde. ‘Doormodderen is een prestatie’, zei Akashi. Kaag praat ook zo.

Voorwaarde voor haar succes was destijds het vermijden van elke kritiek op Assad. ‘Een omstreden rol. En Kaag heeft die met ijzeren ambitie en rolvastheid vervuld’, zegt de Nederlandse ex-Syrië-gezant Marcel Kurpershoek tegen mij. ‘Het is opmerkelijk dat ze er nu na al die jaren en vanuit haar nieuwe positie niet opener en eerlijker op reflecteert in het openbaar.’

Kaags missie was in 2013 primair bedoeld om bommen van de Amerikaanse president Obama te voorkomen, na een gifgasaanval in Ghouta met ruim 1.400 doden. De Russische president Poetin kreeg Obama en andere leiders zover af te zien van bombardementen, als Assad instemde met chemische ontwapening binnen een jaar. Obama was opgelucht dat hij niet alsnog militair zijn zelfopgelegde ‘red line’ hoefde te overschrijden. Assad moest volgens het chemische wapenverdrag zijn hele arsenaal aangeven en deed dat tot op heden niet.

Wespennest

Kaag trapte met haar missie in een wespennest: de VN zouden het probleem van Assads gifwapens niet oplossen, hoogstens verplaatsen. Tijdens haar missie schakelde Assad over op een ander wapen: helikopteraanvallen met chloor, legaal verkrijgbaar en minder mediagevoelig. De OPCW onderzocht deze aanvallen vanaf mei 2014 zonder veel resultaat.

Kaag trompetterde vier maanden later bij het einde van haar missie dat 96 procent van Assads aangeven arsenaal was vernietigd. ‘Dit chemische ontwapeningsproces is uniek geweest’, zei zij in september 2014. Zo hield zij Assads façade van ontwapening mee in stand.

Haar zelffelicitatie toen en nu sporen niet met een diplomatieke oerwet: wie in een lopend conflict onderhandelt, moet zeer terughoudend zijn over zijn/haar finale impact. Kaag relativeert haar missie in dit macabere machtsspel te weinig, en het aantal gifgasdoden op het totale aantal slachtoffers te veel. Internationaal is er consensus dat deze naïeve operatie geen herhaling krijgt: welke dictator is zo gek om in oorlogstijd te ontwapenen?

Uitspreken

In Kaags reflectie zitten de oud-VN-diplomaat en de politica elkaar in de weg. D66 draagt de democratie en mensenrechten hoog in het vaandel. Maar wat zijn Kaags waarden als het gaat om oorlog en vrede? Wie premier wil worden, moet zich uitspreken over dictators.

_{Robert van de Roer is diplomatiek expert en communicatieadviseur.}