Opinie: Hoe Simons, Rutte en Van der Plas in de Kamer een andere – mooiere – debatcultuur lieten zien

Het is niet moeilijk om kritisch te zijn over veel debatten in de Tweede Kamer van de afgelopen jaren. Steeds vaker staan partijen geharnast tegenover elkaar waarbij het erop lijkt dat partijen vooral bezig zijn ten koste van elkaar de eigen achterban te bedienen. De tijd dat een motie van wantrouwen groot nieuws was, is al lang vervlogen.

Steeds vaker draaien debatten om wie de geloofwaardigheid van een bewindspersoon of een woordvoerder van een andere partij het beste kan beschadigen. Reden genoeg om aandacht te geven aan momenten waarop ons parlement wel zijn mooiste kant laat zien. Met in dit geval Sylvana Simons, Mark Rutte en Caroline van der Plas in de hoofdrol.

Onlangs vertelde Caroline van der Plas (BBB) tijdens het debat over het slavernijverleden in de Tweede Kamer openhartig dat zij oorspronkelijk niets zag in excuses voor het slavernijverleden, dat in haar beleving zo lang geleden plaatsvond. En dat zij begrijpt dat veel Nederlanders er precies zo over denken. Maar dat zij was geraakt door het betoog van Tweede Kamerlid Sylvana Simons (Bij1), die een tijd geleden in de Kamer had verteld dat de oma van haar moeder nog behoorde tot de tot slaaf gemaakten. Het had haar doen inzien dat het slavernijverleden dichterbij was dan zij oorspronkelijk dacht. En daarom steunde zij de excuses nu.

Persoonlijke worsteling

Het moment waaraan zij refereerde was een interruptiedebat tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen van 2021. Naar aanleiding van een vraag van Rob Jetten (D66) antwoordde Mark Rutte, destijds demissionair minister-president, dat hij persoonlijk worstelde met het maken van excuses om min of meer dezelfde reden als Caroline van der Plas: het was zo lang geleden.

Dat maakte het voor hem persoonlijk moeilijk betekenisvol excuses te maken. Het was op dat moment dat Sylvana Simons het punt over haar familie maakte. Rutte viel even stil en antwoordde kort met ‘stof tot nadenken’. In latere interviews over dit onderwerp bekende hij dat dit moment in het parlement ook voor hem een kantelpunt was geweest in zijn denken over het slavernijverleden.

Er zijn verschillende redenen die deze casus zo’n mooi voorbeeld maken. Op de eerste plaats omdat het laat zien dat een eenmansfractie het verschil kan maken. Ja, door twintig fracties hebben wij ellenlange debatten in de Kamer die lang niet altijd veel toevoegen. Maar zie hier de andere kant van de medaille.

Beschimpt en bedreigd

Sylvana Simons is vaak beschimpt en zelfs bedreigd om het punt dat zij namens haar achterban voor het voetlicht wil brengen. Ze heeft doorgezet, is in de Tweede Kamer gekomen, en vraagt continu bevlogen aandacht voor de voor haar achterban belangrijke punten. En hier heeft zij doel getroffen. Vooral ook door haar eigen achtergrond. Een echte volksvertegenwoordiger.

Ook de openlijke kwetsbaarheid die Mark Rutte zowel in de Tweede Kamer liet zien, als tijdens zijn speech op 19 december 2022, waarin hij de excuses namens de Nederlandse regering maakte, spreekt aan. In plaats van het zo stevig mogelijk neerzetten van je (politieke) standpunt, juist het expliciet benoemen en analyseren van het dilemma waarmee je worstelt. Gebeurde dat maar vaker in de Tweede Kamer.

Eigenlijk bestaan in de politiek maar weinig beslissingen die voor honderd procent goed zijn. Iedere keuze heeft ook een nadeel, en elk standpunt heeft ook een keerzijde. Toch worden die maar zelden benoemd. Het zou in deze ingewikkelde tijden zoveel beter zijn wanneer politici hun worstelingen zouden delen in plaats van hun standpunt te overschreeuwen. En uitdragen dat er geen makkelijke keuzen voorliggen.

Achterban van Van der Plas

Tot slot verdient ook de rol van Van der Plas een compliment. Het is goed denkbaar dat een deel van haar achterban behoort tot de criticasters van de excuses. De veilige weg voor haar was geweest dat geluid te vertegenwoordigen. Maar dat deed ze niet. Ze koos ervoor om, op basis van de argumenten die in het parlement waren gewisseld, haar standpunt aan te passen. En om uit te leggen waarom haar mening was veranderd. En zo hoort het ook: een debat heeft vooral zin wanneer partijen bereid zijn hun mening eventueel te herzien.

Het gaat hier niet om de uitkomst van het debat: de excuses. Het gaat om het debat zelf. Hier hebben drie politici laten zien wat drie basisvoorwaarden zijn voor een goed parlementair debat. De één kwam op en stond symbool voor het standpunt van een minderheid, de andere twee luisterden met oprechte interesse en verwoordden hun twijfels en bedenkingen. Uiteindelijk raakten zij overtuigd en waren bereid om hun standpunt aan te passen.

Waarom? Omdat zij dachten daarmee het goede te toen. Ongeacht de electorale risico’s. Veel mooier kan een debat niet verlopen.