Opinie
Opinie: Het CDA richt zichzelf ten gronde door de VVD op economische thema's aan te vallen
Het CDA, ooit de spil in de Nederlandse politiek, is een van de grote verliezers van de verkiezingen. Kiezersonderzoek wijst uit waardoor dat komt, menen politicoloog Tom van der Meer en gedragswetenschapper Alyt Damstra.
De campagne en de verkiezingsuitslag zullen bij het CDA ongetwijfeld leiden tot weer een nieuwe oproep tot herbezinning. De verkiezingsuitslag is het op een na slechtste resultaat in de geschiedenis van de partij. Dat moet te maken hebben met het ontbreken van een eigen thema, zoals normen en waarden.
Want wat is er misgegaan met het CDA, lange tijd de spil van de Nederlandse politiek? Kiezersonderzoek biedt uitkomst. Het verval begon in 2010 (van 41 naar 21 zetels), en zette door in 2012 (naar 14 zetels). In die periode verloor het CDA veel kiezers, vooral aan de VVD van Mark Rutte. Dat waren niet alleen seculiere maar zeker ook gelovige kiezers. Sindsdien heeft het CDA zich niet kunnen herstellen. De christendemocraten bleken intern diep verdeeld over de te volgen koers. Achtereenvolgende partijvoorzitters zetten in op een middenkoers; de politieke leiders (Verhagen, Buma en Hoekstra) zochten de ruimte eerder op rechts.
Economie en veiligheid
De CDA-campagne lijkt erop gericht de VVD uit te dagen op thema’s als economie en veiligheid. Lijsttrekker Wobke Hoekstra lanceerde in de verkiezingsdebatten stellingen over veiligheid, en profileerde zich met de hervorming van de WW. Maar het probleem is dat kiezers die thema’s bovenal associëren met de VVD. De VVD is zogeheten eigenaar van deze thema’s.
Volgens het Nationaal Kiezersonderzoek van 2021 denkt 60 procent van de kiezers aan de VVD als het gaat over veiligheid, en zelfs 83 procent wanneer het gaat over de economie. Het CDA volgt op grote afstand (respectievelijk 35 procent en 44 procent).
Soeverein eigenaarschap van thema’s waaraan de kiezer belang hecht, is een beproefde methode voor electoraal succes. Het is voor partijen dan ook essentieel om de campagne zoveel mogelijk over de eigen thema’s te laten gaan. Door herhaaldelijk veiligheid en economie te agenderen, deed het CDA precies het tegenovergestelde. Het stuurde het debat juist naar die onderwerpen waarop de VVD - als eerste ‘eigenaar’ - een thuiswedstrijd kon spelen. Door sterk in te zetten op veiligheid en economie maakte het CDA zichzelf inwisselbaar: kiezers gaan doorgaans voor het origineel en niet voor de kopie.
Niet af te pakken
Ook op de lange termijn is dit bepaald geen garantie voor succes. Als een partij eenmaal eigenaar is van een thema, zoals de VVD van economie en veiligheid, is dat thema bijna niet af te pakken. De VVD valt nauwelijks te onteigenen. Het zou kunnen werken als de VVD van (of na) Mark Rutte uit de kiezersgunst raakt. Maar dat is een omstandigheid waarop je als ideologisch verwante coalitiegenoot weinig invloed hebt. Daarom is het zo opvallend dat het CDA al zo lang vasthoudt aan de strategie om de VVD uit te dagen op VVD-thema’s.
Partijen mobiliseren kiezers niet alleen door hun standpunten, maar ook door de achterliggende waarden te agenderen. Juist in een gefragmenteerd partijlandschap is dat harder nodig dan voorheen.
Het merkwaardige is: het CDA ís eigenaar van zo’n politiek thema, normen en waarden. Het thema waarmee Balkenende grote successen boekte. Het thema dat Nederlanders al jaren noemen als een van de grootste problemen in ons land, volgens de Burgerperspectieven van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Het thema dat bij de verkiezingen van deze week zwaar meewoog in het stemgedrag van kiezers, volgens kiezersonderzoek van Ipsos op woensdag. En het thema dat kiezers nog altijd het sterkst in verband brengen met het CDA (46 procent), zo toont het Nationaal Kiezersonderzoek.
Geen rol
Maar het is ook het thema dat in de CDA-campagnes van de afgelopen jaren geen rol van betekenis meer heeft gespeeld.
Het dilemma voor het CDA gaat niet om de afweging tussen een middenkoers en een economisch rechtse koers, of tussen een progressief belastingstelsel en een vlaktax. Het is een fundamenteler dilemma over de onderliggende waarden op basis waarvan die koers wordt ingezet. En daar zit de pijn van de partij. Dat zagen we in 2010 toen de gedoogconstructie met Wilders aan het congres werd voorgelegd, en recenter in dossiers als het kinderpardon.
De weifelende koers op het kernthema ‘normen en waarden’ wordt niet opgelost of gecompenseerd met thema’s van de grootste concurrent. Dat hebben we ook deze verkiezingen weer gezien.
Tom van der Meer is hoogleraar politicologie en Alyt Damstra is verbonden aan de faculteit voor maatschappij- en gedragswetenschappen, beiden aan de Universiteit van Amsterdam.
