Opinie: Gratis geld bestaat niet, in de zorg moeten keuzes gemaakt worden

Het ziekenhuispersoneel gaat staken. De ziekenhuizen kijken naar ‘de politiek’ en ‘de zorgverzekeraars’ om een oplossing te bieden voor het ontstane cao-conflict en de te krappe budgetten. Volkskrant-columnist Danka Stuijver, en met haar vele anderen, vroeg zich enige tijd terug al af of verzekeraars niet te zuinig zijn en noemt het ‘stuitend dat verzekeraars honderden miljoenen euro’s, begroot voor de zorg, op de plank hebben laten liggen. Daarmee is roofbouw gepleegd op die sectoren waar de situatie het nijpendst is’.

Bij zorgverzekeraars komt zo’n verwijt hard aan. Als verzekeraars hebben we de verantwoordelijkheid mensen te verzekeren voor het geval ze zorg nodig hebben en die zorg zo toegankelijk en betaalbaar mogelijk voor verzekerden in te kopen. Als je dan het verwijt van ‘roofbouw’ krijgt, is er ergens iets helemaal fout gegaan.

Aangesproken door kiezers

Nieuw is het niet, ook niet voor mij. Toen ik nog politicus was werd ik geregeld aangesproken door kiezers die betere zorg en kortere wachtlijsten wilden, maar in één adem ook de gelegenheid namen om uitgebreid te klagen over te hoge ziektekostenpremies. En dan moest ik uitleggen dat het best moeilijk is aan die twee wensen tegelijk tegemoet te komen.

Tegenwoordig leid ik een zorgverzekeraar en toen ik vorig najaar voorspelde dat de premies van ziektekostenverzekeringen omhoog zouden gaan omdat de salarissen in de zorg stijgen (‘En terecht’, voegde ik daaraan toe), viel mij vooral op sociale media hoon ten deel. Hoe durfde ik de ziekenhuismedewerkers ‘de schuld te geven’ van de stijgende premies? Dat het geld voor een stijging van de salarissen toch echt ergens vandaan moet komen, was kennelijk een niet zo populaire waarheid. Toch is dat wel wat er speelde en is het ook wat nu weer speelt.

Alles wat we met elkaar uitgeven aan ziekenhuiszorg in Nederland, betalen we elk jaar weer met de premies van onze zorgverzekering. Moet er meer geld naar de zorg, dan kan dat; maar dan gaan die premies wel omhoog. Bepalen de zorgverzekeraars de hoogte van die premies? Ja. Kunnen die dus zo maar de premies verhogen als er meer geld naar de zorg moet? Nee. De politiek bepaalt namelijk hoeveel we in dit land aan de zorg willen uitgeven. Sterker nog, als wij als verzekeraars en andere partijen in het veld vervolgens meer uitgeven, kan het ministerie dat te veel uitgegeven geld zelfs terugeisen van ons.

100 miljoen verlies

Houden we als verzekeraars de hand op de knip, zijn we te zuinig, blijft er geld op de plank liggen en geven we het geld wat we mogen uitgeven niet uit? Kan het niet wat minder met de winsten van verzekeraars? Dan moet je natuurlijk wel eerst winst maken. Menzis deed dat het afgelopen jaar in ieder geval niet. Wij maakten in 2021 zelfs meer dan 100 miljoen euro verlies en dat zal voor 2022 niet veel anders zijn. Met andere woorden: wij gaven meer aan de zorg uit dan we binnenkregen aan premies. Dat lijkt me het tegenovergestelde van zuinigheid. En is overigens niet lang vol te houden.

Andere verzekeraars dan? Ik vind het zelf een groot goed dat het overgrote deel van de zorgverzekeraars in Nederland eventuele winst niet uitkeert aan aandeelhouders buiten de zorg. Het geld blijft zo dus altijd in de zorg. Door meer zorg in te kopen, door te investeren, door lagere premies of door reserves aan te leggen voor slechte tijden. En dan hebben we nog genoeg te doen als je even denkt aan hoe zorggeld wél weglekt naar disproportionele winsten bij bijvoorbeeld farmaceuten en softwareleveranciers.

En die reserves dan, zijn die misschien te ruim en kan daar niet wat van aangewend worden om de cao te bekostigen? Misschien waren dat ook wel de gelden waarvan Danka Stuijver zich afvroeg waarom ze op de plank blijven liggen. En daar heeft ze een punt, er valt inderdaad iets te zeggen voor het verminderen van de reserves, maar daar gaan de verzekeraars zelf niet over maar de toezichthouder, in dit geval De Nederlandsche Bank. Overigens kun je, als je je reserves aanspreekt, dat maar één keer doen; daarna is het op.

Premies naar historische hoogte

De ongemakkelijke waarheid blijft dat de burger altijd betaalt. Ook voor betere zorg of hogere zorgsalarissen. Dezelfde burger die protesteerde toen afgelopen najaar de premies naar historische hoogte stegen, moet nog meer euro’s op tafel leggen als we nog meer aan de zorg willen uitgeven. Daar gaan zorgverzekeraars uiteindelijk niet over maar politici en dat is ook hoe het hoort.

Weet dan wel dat de uitgaven aan de zorg nu al elk jaar harder stijgen dan de uitgaven aan andere posten op de rijksbegroting, zoals onderwijs of veiligheid. De kosten van de zorg stijgen ook stelselmatig harder dan ons nationaal inkomen. Dat leidt tot een op termijn onhoudbare situatie waar zorguitgaven steeds vaker andere uitgaven verdringen.

Politiek is kiezen. Ik weet uit eigen ervaring dat kiezen in de gezondheidszorg buitengewoon moeilijk is. Maar doen alsof die keuzes er niet zijn is niet eerlijk tegenover de kiezer en de betaler van premies en belastingen. Gratis geld bestaat niet. Een extra euro zorg is een extra euro premie. Een extra euro zorg kan niet uitgegeven worden aan een extra euro onderwijs. Een extra euro zorgsalaris kan niet uitgegeven worden aan een extra euro medicijnen.