Opinie: Er is geen bewijs dat de 1,5-metermaatregel helpt, en dat zal er ook nooit komen

In zijn column vraagt Kustaw Bessems zich af of de wetenschap de corona-aanpak in de weg zit, wijzend op de discussie rond ventilatie en mondkapjes. Hij haalt ­Trisha Greenhalgh aan, die schreef dat de covid-19-pandemie de ondergang van ‘evidence based medicine’ inluidt. Tijdens een epidemie is er geen tijd om keurig gerandomiseerd onderzoek af te wachten, en meer algemeen gaat het bij interventies in de populatie niet om het effect van een enkele interventie, maar om het gehele pakket.

In de reguliere geneeskunde speelt zich al jaren een soortgelijk debat af. De voorstanders van ‘evidence based medicine’ menen dat geen interventie mag worden toegepast zonder voorafgaand gerandomiseerd onderzoek. Deze strikte benadering heeft vooruitgang gebracht, maar er is ook een tegengeluid ontstaan van ­‘science based medicine’, namelijk dat het verantwoord is een interventie toe te passen wanneer er redelijke argumenten daartoe zijn.

Kan een gedragsinterventie ook schade doen? Weinigen zullen menen dat het advies voldoende te drinken tijdens de Vierdaagse aan gerandomiseerd onderzoek moet worden onderworpen. Hoe zit dit met de maatregelen tegen covid-19? Geen van de toegepaste of voorgestelde maatregelen is in gerandomiseerd onderzoek getest. Het is ook niet goed voorstelbaar hoe dat zou moeten. Toch is voor sommige maatregelen méér ‘science based evidence’ dan voor andere. De infectie wordt van mens op mens overgedragen, en isolatie, vermijden van menigtes, thuisblijven bij ziekte en afstand houden spreken voor zich. Er is geen bewijs voor anderhalve meter, of 1,80 meter (de VS) of 1 meter (Frankrijk), en zulk precies bewijs zal er ook nooit komen. Deze maatregelen zijn al eeuwen lang beproefd bij de strijd tegen epidemieën. Voor frequent handen wassen en goede ventilatie is de rationale wat minder sterk, maar er is geen nadelig effect te bedenken.

Het pakket aan maatregelen van de ‘intelligente lockdown’ heeft het gewenste effect gehad, aangezien begin juni het aantal gevallen tot een minimum van één op 10.000 was teruggebracht. Het zou bizar zijn hier geen oorzaak-en-gevolgrelatie in te zien, louter omdat er geen gerandomiseerd onderzoek heeft plaatsgevonden. Betere ventilatie kan zonder problemen aan dit pakket worden toegevoegd, en meer zou, gezien het succes van het geheel, eigenlijk niet nodig zijn.

En dan de mondkapjes. In vrijwel alle landen om ons heen worden deze in één of andere vorm voorgeschreven. Op zich geen bewijs, maar het geeft te denken. Het is ook alleszins plausibel dat er enig effect is, want uitgeademde of uitgehoeste druppeltjes komen minder ver. Zowel voor vermeende bijkomende nadelige effecten (dat men zich minder veilig zou gedragen), als positieve (dat men mondkapjesdragers zou mijden), is geen enkel of hooguit anekdotisch bewijs. Desniettemin is het relevant dat nadelen geopperd zijn, en is voorzichtigheid dus geboden.

Het is onaannemelijk dat wetenschappelijk onderzoek hier zal helpen. André Knottnerus stelt voor steden met en zonder mondkapjesplicht te vergelijken. Zulke vergelijkingen kunnen waardevolle informatie bieden. Zo bleek in Italië een groot verschil in aantal doden in buurprovincies waar op verschillende tijdstippen een ‘lockdown’ was ingesteld. Toch lijkt het vergelijken van gemeentes in dit geval onbegonnen werk, aangezien te veel andere factoren verschillen: in de ene stad worden demonstraties gehouden, in de andere heeft men het strand nabij, en in weer een andere zijn veel studenten, om er maar een paar te noemen. Het risico op oninterpreteerbare resultaten is levensgroot.

Er is overigens een belangrijk verschil met therapieën voor een ziekte, want een patiënt is vrij om te kiezen voor een bepaalde behandeling, zonder verplichting van de overheid. Waar men juristen die menen dat een mondkapjesplicht indruist tegen de grondwet enig legisme kan verwijten, is het toch moeilijk voorstelbaar dat een overheid, hetzij landelijk hetzij lokaal, burgers verplicht tot een handeling waarvan het effect onduidelijk is. Tenzij, natuurlijk, men meent dat er voldoende plausibiliteit is, zoals in de jaren 70 bij de verplichting van de veiligheidsgordel in de auto. Wanneer bestuurders over de landsgrenzen heen kijken, is het onmiskenbaar dat wereldwijd zich meer deskundigen vóór dan tegen mondkapjes hebben uitgesproken.

Het feit blijft dat we het niet zeker weten, en weinig opschieten met inconsistent en irrationeel beleid. Op een mooie sportzondag zien we hooguit een paar duizend toeschouwers in de Kuip bij Feyenoord-Sparta, die in de buitenlucht, vele meters uit elkaar, met mondkapjes op zitten. Max Verstappen springt na het winnen van de Grand Prix van Silverstone juichend in de armen van een flinke groep teamgenoten, allen zonder mondkapje, om even later een interview te geven op meer dan 3 meter afstand van de vragensteller, beiden met een mondkapje op. Wat het beleid ook wordt, het moet wel duidelijk en rationeel zijn.

_{Frits Rosendaal is hoogleraar klinische epidemiologie aan het Leids Universitair ­Medisch Centrum}