Opiniegeschiedeniscanon
Opinie: De herziene canon is armzalig over ‘roze geschiedenis’
Een apart ‘roze venster’ in de geschiedeniscanon is misschien niet nodig, maar het is teleurstellend dat de samenstellers onder leiding van James Kennedy zo weinig hebben opgestoken van het rijke historisch onderzoek naar homoseksualiteit, schrijft David Bos.
Sinds 2012 zijn alle scholen in Nederland, ongeacht niveau en gezindte, wettelijk verplicht aandacht te besteden aan ‘seksuele diversiteit’. Vaak beperken ze zich echter tot één les binnen een programma seksuele voorlichting dat verder sterk biologisch is en – zoals socioloog Sam Meerhoff het noemt – ‘hardnekkig hetero’. Kan homoseksualiteit, bijvoorbeeld, niet eens aan de orde worden gesteld bij geschiedenis?
De herziene canon biedt weinig hoop. Dat hij geen apart ‘roze venster’ heeft, lijkt me terecht – maar niet dat er slechts vier keer ultrakort wordt gerept van (homo)seksualiteit. De eerste keer is bij ‘De Grondwet’ (1848), vanwege hedendaagse pleidooien voor verbreding van artikel 1. De laatste is ‘Annie M.G. Schmidt’, in verband met haar musical Foxtrot. De tweede en derde keer overlappen, en wekken misverstand. Zowel bij ‘de Tweede Wereldoorlog’ als bij ‘Anne Frank’ wordt gesuggereerd dat in bezet Nederland – net als in nazi-Duitsland – homo’s systematisch zouden zijn vervolgd. Historisch onderzoek heeft echter uitgewezen dat hun maatschappelijke positie kort voor en na de oorlog niet of nauwelijks beter was.
Seksuele geaardheid
De commissie zegt te hebben ‘geworsteld met de wijze waarop verschillende seksuele geaardheden historisch behandeld zouden kunnen worden’. Ja, allicht, want het concept homoseksualiteit is slechts anderhalve eeuw oud. Wie op zoek gaat naar ‘geaardheden’ in het verleden komt niet ver. Tot de 18de eeuw ontleenden seksuele buitenbeentjes slechts zelden een identiteit aan hun vrijpartijen, verhoudingen of verlangens. Maar daar draait het ook niet per se om bij seksuele diversiteit.
Neem Betje Wolff en Aagje Deken, auteurs van ‘Sara Burgerhart’. De tekst bij dit venster eindigt met de mededeling dat ze in hetzelfde graf werden begraven. Dat maakt deze ‘zielsvriendinnen’ nog geen lesbiennes avant la lettre maar al tijdens hun leven gingen er geruchten. Dat is vermeldenswaard, want het zegt iets over de manier waarop er werd – en wordt – aangekeken tegen vrouwen die het zonder man deden.
Ook bij andere vensters blijven kansen onbenut. ‘Napoleon’, bijvoorbeeld: diens wetboek wordt genoemd maar niet dat het seks tussen geslachtsgenoten hetzelfde behandelde als seks tussen man en vrouw. Dat bleef zo tot 1911, toen een discriminerend wetsartikel werd ingevoerd – aanleiding voor het oprichten van de eerste homo-organisatie buiten Duitsland.
Op televisie
Homo-emancipatie had ook ter sprake kunnen komen bij het venster der vensters: ‘de televisie’. Eind 1964 zond de VARA, als eerste, een tv-reportage uit over homoseksualiteit. Naast COC-voorzitter Benno Premsela kwamen daarin een dames- en een herenstel aan het woord, maar niet herkenbaar in beeld.
Het nieuwe venster over Marga Klompé is een aanwinst, maar waarom vermeldt het niet dat zij ongehuwd was? Op de website is te zien hoe ze in 1969 wordt gekust door Gerard van het Reve, winnaar van de PC Hooftprijs. ‘De kus baart veel opzien,’ zegt het onderschrift – en verzwijgt dat Reve toen de bekendste, brutaalste homo van Nederland was. En, net als Klompé, rooms-katholiek.
Een ‘eigen’ venster wordt algauw een oogklep. Maar het stemt triest dat het ijkwezen der vaderlandse geschiedenis zo weinig blijkt te hebben opgestoken van decennialang gedegen historisch onderzoek van ‘de verkeerde kant’.
David Bos is godsdiensthistoricus en socioloog, Universiteit van Amsterdam.
