Opinie: Cancelen fossiele bedrijven vertraagt de transitie naar hernieuwbare energie

Afgelopen week tekende een collectief van hoogleraren protest aan tegen het moratorium dat de Universiteit van Amsterdam heeft afgekondigd tegen het aangaan van relaties met bedrijven die hun inkomsten halen uit fossiele brandstoffen.

Zoals ook in deze krant betoogd, luidt de bredere vraag of Nederlandse universiteiten in zee zouden moeten gaan met bedrijven die geld verdienen met fossiel. Iedereen die naar ‘net zero’ (netto nul uitstoot van CO₂) streeft, zal in alle gevallen instemmen met onderzoek gericht op versnelling van de realisatie van deze doelstelling. De hoofdvraag die dan moet worden beantwoord is of met uitsluiting van bedrijven in fossiel de snelheid naar net zero wordt versneld of vertraagd.

We weten dat bij grote bedrijven die fossiele brandstoffen winnen en verkopen veel kennis aanwezig is om niet alleen de zaak te verontreinigen, maar ook om vervuiling te voorkomen. Bovendien is bekend dat deze bedrijven over enorme hoeveelheden geld beschikken. Stel nu dat een bestuurslid van Shell naar mij toekomt en zegt: ik zou graag onderzocht hebben onder welke omstandigheden de afvang en opslag van CO₂ zodanig kan worden georganiseerd dat elk fossiel bedrijf niet langer ‘nee’ kan zeggen tegen de eis dat voor elke emissie een minstens even zo grote afvang/opslag van CO₂ moet staan. Mag ik dan zo’n onderzoek niet uitvoeren?

Als het antwoord ‘nee’ is, dan vraag ik me af welke redenen daarvoor worden aangedragen? Ik kan er wel een paar verzinnen:

1. Je laat je betalen uit de opbrengsten van fossiel en dat is abject.

2. Shell heeft belang bij elke uitkomst die verdere exploitatie mogelijk maakt, het onderzoek kan derhalve niet onafhankelijk zijn want het is betaald door Shell.

3. Zelfs al zou het onderzoek zijn toegestaan, dan nog moet je het niet doen omdat de opslag van CO₂ de energietransitie vertraagt.

Goedkope energie

Voor punt 1 geldt dat we in alle rijke landen rijk zijn mede vanwege de beschikbaarheid van goedkope energie. Als de fossiele industrie bereid is de transitie te helpen versnellen en daar geld voor over heeft, dan zou het onverstandig zijn deze bijdrage te weigeren.

Voor punt 2 geldt dat met eenvoudige contractvoorwaarden kan worden voorkomen dat Shell invloed heeft op de uitkomst. Die voorwaarde houdt in dat Shell na het afsluiten van de overeenkomst geen rechten heeft om nog invloed te hebben op het onderzoek. Een prestatieafspraak over de verlangde output (rapportage in de vorm van een working paper) zou moeten volstaan.

Voor punt 3 geldt dat de kosten van opslag toenemen naarmate we naar 100 procent opslag gaan, waardoor het steeds onaantrekkelijker wordt energie uit fossiel te halen. Terwijl de actiegroepen gelijk hebben dat fossiel uit de lucht moet worden gehaald, is het niet nodig om economieën in een ongekende neergang te storten om dit doel te bereiken. Er zijn andere middelen.

Oxford Net Zero

In het Verenigd Koninkrijk hebben natuurkundigen, scheikundigen en economen zich verzameld in ‘Oxford Net Zero’ met als doel ideeën te vormen om de snelheid van de overgang naar net zero te verhogen, en in de tijd zullen er veel meer ideeën volgen. Hun idee is om via opslag van CO₂ de gang naar net zero te versnellen. Aan de Universiteit van Amsterdam wordt door een aantal wetenschappers hard gewerkt aan de energietransitie en het zou een idee zijn ook hier de krachten te bundelen om net-zero te versnellen.

Mits goed georganiseerd zoals hierboven toegelicht, zie ik er geen bezwaar in als zo’n initiatief ook bekostigd zou worden door bedrijven. Integendeel, we zouden de transitie daarmee naar verwachting eerder versnellen dan anders mogelijk was geweest. In hun open brief hebben de collega’s van de Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde & Informatica de Universiteit van Amsterdam sterk afgeraden om relaties met bedrijven te verbieden.

Verplichte opslag?

In het Verenigd Koninkrijk denkt de regering na over wetgeving die fossiele bedrijven verplicht tot opslag. Dat is ook logisch in het licht van de discussie rondom het wegbelasten van overwinsten bij fossiele bedrijven. In plaats van winst weg te belasten, zouden fossiele bedrijven kunnen worden verplicht CO₂ uit de lucht te halen als die zijn oorsprong vindt in hun activiteiten.

Er is geen enkele reden om geld te weigeren van bedrijven die in fossiele brandstoffen handelen, als deze onderzoek willen laten verrichten dat de gang naar net-zero versnelt. Er zijn weinig organisaties die zoveel geld en op lange termijn zoveel belang hebben bij transitie als fossiele bedrijven.