Opinie: Boze boeren zijn verkapte communisten: kritisch op de staat waarvan ze ook de oplossing verwachten

Hoewel de meeste boeren rechts stemmen, geloven ze niet meer in de kapitalistische wet dat de prijs tot stand komt op de vrije markt van vraag en aanbod. Vrijdag 10 juli blokkeerden boeren met hun tractoren het distributiecentrum van Albert Heijn in Zwolle en het kantoor van de branchevereniging van de supermarkten CBL in Leidschendam. Ze wilden dat de supermarkten 5 cent meer gaan betalen voor een liter melk, een verhoging van zo’n 15 procent.

De boeren hadden beter kunnen doorrijden naar Amersfoort, waar het hoofdkantoor van hun FrieslandCampina staat. Met 12 miljard euro omzet per jaar een van de grootste zuivelcoöperaties ter wereld, waar twee van de drie Nederlandse veeboeren als lid en dus eigenaar hun melk aan leveren. Ze hadden dan hun eigen verkopers kunnen aansporen een hogere zuivelprijs te bedingen bij de supermarkten, maar de wet van vraag en aanbod zit dit waarschijnlijk in de weg.

En deze week is het RIVM aan de beurt. Volgens de actievoerende boeren de stikstofsjoemelaars van Nederland.

Boeren hebben eigenlijk dezelfde blik op de wereld als communisten. Van dezelfde staat waarop ze zo veel kritiek hebben, verwachten ze als almachtige regelaar ook de oplossing. Maar heeft de staat niet allang het beste met hen voor? Boeren krijgen inkomenssteun via de Europese Unie, genieten unieke belastingvoordelen en met maar een twaalfde plaats (landbouw én visserij) op de werkgelegenheidslijst hebben ze een eigen ministerie en zelfs een eigen universiteit. De grotere sectoren bouw, horeca, en transport & logistiek kennen deze privileges niet.

De boeren en tuinders vertegenwoordigen zelf inmiddels minder dan 1 procent van de werkgelegenheid in Nederland. In de afgelopen twintig jaar is het aantal agrarische bedrijven gehalveerd naar 50 duizend. Per dag stoppen er drie boeren. De volhoudende boeren hebben ontdekt hoe je met machtsvertoon de publiciteit haalt. De trekker is inmiddels niet meer uit het openbare leven weg te denken. Het veelgelezen agrarische vakblad Boerderij publiceert ieder jaar de Agro top-50. Stond in 2018 de coöperatievoorzitter van FrieslandCampina Frans Keurentjes nog bovenaan en minister Carola Schouten op de vierde plaats, in 2019 kreeg De Trekker die ereplaats.

Regenboogvlag

‘De trekker is voor de boeren wat de regenboogvlag is voor de homo’s’, aldus Farmers Defence Force-leider Mark van den Oever. Maar met een vlag kun je niet veel meer dan zwaaien, met een trekker blijk je veel meer indruk te kunnen maken.

De overheid gaat niet regelen dat de supermarkten meer aan FrieslandCampina moeten gaan betalen. En wat gaat dat opleveren? In de agrarische sector leiden goede jaren altijd tot investeringspieken, waardoor de boer zijn kostprijs zelf hoog houdt. Schaalvergroting is door boer, bank en overheid vanaf de jaren vijftig als nagenoeg de enige overlevingsoptie gezien. In de jaren tachtig werd het productiebeperkende melkquotum ingevoerd.

Veeboeren kregen een productierecht, dat ze niet konden uitbreiden. Boeren die stopten, konden dit cadeau van de overheid ineens voor veel geld verkopen aan de buurman. Toen tuinders vijftien jaar geleden hoge prijzen voor hun glasgroenten kregen zijn ze met behulp van vooral de Rabobank onverantwoord gaan uitbreiden. Inmiddels zijn er paprikatelers die in hun eentje heel Nederland van paprika’s kunnen voorzien.

Als de prijzen van de aardappelen, uien en suikerbieten hoog zijn, beleven de tractordealers gouden tijden. Het resultaat daarvan is tegenwoordig in het NOS Journaal te zien. In de Groningse veenkoloniën kostte een hectare (zo’n anderhalf voetbalveld) in 1990 nog 10 duizend euro, nu wordt er niks verkocht onder de
60 duizend per hectare. De huidige prijzenmalaise heeft geen invloed op de grondprijzen.

Krachtige overheid

De protesterende boeren hebben in één aspect gelijk. We hebben krachtige overheden nodig, te beginnen in Nederland. Hoewel het landbouwareaal in Nederland de afgelopen decennia gekrompen is, wordt nog steeds ruim 40 procent van de oppervlakte van Nederland gebruikt door boeren en tuinders.

Streng overheidsbeleid heeft ertoe geleid dat de zichtbare vervuiling – los van het zwerfvuil – nagenoeg uit Nederland is verdwenen. Fabrieken lozen hun afval niet meer op het oppervlaktewater, mest wordt niet meer onbeperkt uitgereden over het land.

Nederland moet zich sterk maken dat in het nieuwe gemeenschappelijke Europese landbouwbeleid vanaf 2023 boeren ook natuurbeheerders worden. Niet iedere boer kan namelijk biologisch gaan boeren, dan hebben we wereldwijd minstens 20 procent meer landbouwgrond nodig voor dezelfde productie.

Boeren moeten naast reguliere activiteiten wél een belangrijk deel van hun inkomen kunnen halen uit natuurbeheer en bevordering van de biodiversiteit. Niet met de gebruikelijke ingewikkelde regels, maar bijvoorbeeld via een vaste vergoeding als de boer een deel van zijn land met bos beplant, dat hij bovendien zelf gaat onderhouden. Daarmee worden het milieu, de leefbaarheid op het platteland en het boereninkomen gediend.

Het wordt tijd dat Mark Rutte ook deze urgente kwesties als chefsache gaat zien.

_{Klaas Slim heeft een landbouwbedrijf in Groningen. Daarnaast is hij transportondernemer en organisatiepsycholoog.}