Opinie: Bij een serie die zó met de waarheid speelt als The Crown, dient vermeld wat wel en niet waar is

Moet er net als bij pakjes sigaretten een waarschuwing bij series komen over het waarheidsgehalte van de betreffende serie? De makers van de Netflix-hit The Crown vinden van niet. Zij gaan geen fictie-disclaimer toevoegen. Dit heeft de streamingdienst laten weten naar aanleiding van een oproep van de Britse minister van Cultuur, Oliver Dowden.

Volgens Netflix is zo’n disclaimer niet nodig. Netflix zegt daarover: ‘We hebben The Crown altijd als een drama gepresenteerd en we zijn er van overtuigd dat de kijkers snappen dat het gaat om fictie gebaseerd op historische gebeurtenissen. Daarom hebben we geen plannen om een disclaimer toe te voegen.’

Streamingdienst-aanname

Dat is op zijn minst een interessante aanname en voor de grote streamingdienst, een logische, want voor henzelf is er weinig winst te behalen aan een disclaimer. Sinds ik voor mijn studie mijn Engels moet opvijzelen, kijk ik The Crown met Engelse ondertiteling. Nu we eindelijk in het vierde seizoen zijn aanbeland, kan ik zeggen dat mijn ‘posh English’ flink gestegen is. ‘En’, zei ik tegen de man, ‘leuk hè, dat we zo van alles over de geschiedenis leren. We checken tijdens een aflevering doorlopend hoe personages er toen uitzagen. En we constateren het volgende:

1. We zien scènes gebaseerd op echte foto’s.

2. Er worden waargebeurde historische beelden door de fictieve scènes heen gevlochten.

3. Vaak is er zelfs een naschrift over een personage uit een aflevering met daarin een beschrijving over hoe het diegene is vergaan.

Logisch dus dat mensen denken dat de fictieve verhaallijn waar is. Er staan immers waarheden in. Want hoe kan ik in dit vlechtwerk van ‘waar’ en ‘niet waar’ als kijker bepalen wat wel waar is en wat niet? Vorige week gaf ik les over fakenieuws op een praktijkschool. Met de leerlingen analyseerde ik bepaalde berichten op ‘waar’ en ‘niet waar’. Dat was voor hen bijna niet te doen. Aan The Crown ben ik met hen niet eens begonnen. En zelf vind ik het blijkbaar ook lastig, want ik dacht toch echt dat ik iets over de geschiedenis van het Britse koningshuis had geleerd.

Los van het feit dat fakenieuws leren onderscheiden van waarheid één van de belangrijkste aandachtspunten in het onderwijs zou moeten zijn – de gevolgen van het niet herkennen van fake zijn enorm en niet te onderschatten – vind ik dat als je zo’n spraakmakende serie maakt, je als maker je verantwoordelijkheid dient te nemen. In een serie waarin je zo met de waarheid speelt, moet je benadrukken wat wel en niet waar is. De aannames die door deze vorm van fictie en waarheid ontstaan, hebben absoluut invloed op de samenleving. En in dit geval op de Britse monarchie.

Wij bepalen de regels

Ervan uitgaan dat kijkers zelf snappen wat fictie is, doet me denken aan de redenering dat iedereen zelf wel snapt, dat sigaretten ongezond zijn. Ik hoop dat het tot overheden doordringt dat deze redenering van Netflix niet opgaat. Uiteindelijk kunnen zijzelf als overheid namelijk de dupe worden van fake-informatie. Daarom: graag helderheid over het product. En net zoals bij sigaretten op elk pakje een waarschuwing staat, zou ik een disclaimer per aflevering heel logisch en betrouwbaar vinden. Dus geen disclaimer per serie als geheel, maar per aflevering. Dat is wel zo duidelijk.

Nog twee tips. Voor Netflix:

Zorg dat die disclaimers iets uitdagender zijn: Maak er een digitale speurtocht/quiz van: laat de kijker een paar scènes factchecken. Zo maak je het geheel interactief en leer je als kijker in ieder geval op andere manier kijken en wordt de disclaimer een kroon op de serie.

Voor de minister, niet alleen de Engelse, ook de onze van (cultuur) Van Engelshoven en (media) Slob: Dit is natuurlijk pas het begin van het gesprek. Je gaat Netflix niet de regels laten bepalen toch? Daarin hebben we de sigarettenindustrie al als voorbeeld. Bepaal dus voorwaarden, voordat de industrie dat doet. Zoek ik zelf ondertussen uit of het Engels in de serie wel klopt.

_{Jacqueline Kleijer is spreker, trainer en gastdocente sociale media voor Bureau Jeugd en Media, en studeert Ethiek.}