Onder de streep blijven Britten gewoon Europeanen

‘Zo eindigt de wereld’, dichtte T.S. Eliot in De holle mannen, ‘niet met een knal maar met een zacht gegrien.’ En zo eindigde de Brexit ook, tenminste bij het deel van het Verenigd Koninkrijk dat liever bij de Europese Unie had willen blijven. Na drie, vier spectaculaire jaren waarin de remainers er alles hebben gedaan om de Brexit te voorkomen, is er nu berusting en stille rouw. ‘Hoe ik mijn gevoel omschrijf?’ Ollie, een bevriende schoolvader, hoeft niet lang te denken: ‘Gêne, de meest Engelse van alle gevoelens.’ Zijn manchetknopen met de EU-vlag zijn zoekgeraakt, vertelt hij. Ook dat nog.

In Londen, de citadel van de remainers, zijn de overblijfselen van de tweede Engelse burgeroorlog her en der zichtbaar. Aan de gevels van een van de laat-18de-eeuwse town houses langs Camberbell New Road hangt nog steeds een slinger met Europese vlaggen, de regen heeft de gele sterren wit gemaakt. Om de hoek woonde Boris Johnson bij zijn lief, voor hij premier werd. Een van mijn Brexit-herinneringen is een bezoek aan de buurtsuper, om een zaterdagkrant te kopen waar de hoogblonde tronie van de Brexit-roerganger weer eens frontaal de voorpagina sierde.

‘Hij komt hier ’s avonds laat soms wijn kopen’, vertrouwde kassière Grace me destijds toe. ‘Hij is zó charming.’ Een paar weken later stond Johnson weer op de voorpagina, ditmaal na een echtelijke ruzie. Deze was ontstaan nadat hij achteloos wijn had gemorst op de sofa. De EU-gezinde buren waren naar de politie – en The Guardian – gestapt. Het was de zoveelste episode in de vier jaar durende Brexit-soap. The Daily Telegraph rangschikt op ‘Brexit Day’ alle hoogtepunten, met op nummer één het watergevecht tussen Nigel Farage en Bob Geldof op de Theems, tijdens de referendumcampagne.

Zowel The Guardian als The Daily Mail tonen foto’s van de witte kliffen bij Dover. Eerstgenoemde krant had een vervallen zandkasteel met een Union Jack op de voorgrond gezet, onder de tekst ‘small island’. The Daily Mail belooft een nieuwe dageraad voor ‘de trotse natie’. Op een van de tien speciale Brexit-pagina’s kondigt de werkloze Nigel Farage aan te dromen van deelname aan Strictly Come Dancing. Zijn partijgenoot Ann Widdecombe had ook aan die dansshow meegedaan, voordat ze als Europarlementariër terugkeerde en Straatsburg trakteerde op patriottistische tirades over Brrittnn.

Die passie, voor of tegen de EU, merk ik niet bij James, een kunststudent met wie ik in gesprek raak op een terras bij Queen’s Road Peckham. Hij had wat verstrooid opgekeken toen ik hem vroeg naar zijn gevoelens bij deze historische dag. ‘Ik vind het jammer dat we de EU verlaten onder deze regering’, zegt hij. De nadruk legt hij op de laatste drie woorden. Johnson wekt meer weerzin bij hem op dan de Brexit. ‘Ik heb geen idee waarom mijn landgenoten zich drie jaar lang druk hebben gemaakt over een handelsverdrag met een bureaucratische instelling. Misschien zaten ze om een ruzie verlegen.’

Farage heeft de Brexit de afgelopen dagen vergeleken met de breuk die Hendrik VIII een half millennium geleden met het Vaticaan had veroorzaakt. ‘Er is geen weg meer terug’, verzekert hij. Ik denk aan die woorden als ik me later op Brexit Day vervoeg in de plaatselijke anglicaanse kerk, waar de school van mijn zoontje samenkomt voor de Maria-Lichtmis. De fameuze Tudor-koning met zijn zes vrouwen mag dan met de ‘Rome’ hebben gebroken, de katholieke feestdagen bleven gewoon gehandhaafd. Na de breuk van Boris met Brussel zal het niet veel anders zijn.

De Britten blijven gewoon Europeanen.