Om overheidsdarteritus te vermijden, moeten politici vaker doen waarvoor ze zijn gekozen: kiezen

Het is een merkwaardig fenomeen in de sport. Door jaren bijschaven raakt een bewegingstechniek zo overgeperfectioneerd dat-ie opeens helemaal vastloopt. Darteritus velt de beste darters, wanneer ze na jaren inzoomen op dat heel kleine vakje ‘triple twenty’ opeens het hele bord niet meer raken. In de golfsport heet het de yips, geen balletje gaat er nog in. Schaatser Gerard Kemkers overkwam het met zijn zwabbervoet. Alle onderdelen van de beweging waren zo optimaal afgesteld dat schaatsen niet meer lukte.

Darteritus kan ook de overheid treffen. Vastlopende systemen door de zoektocht naar beleidsperfectie. Het Nederlandse koopkrachtplaatje was ooit één getal. Maar omdat we preciezer wilden sturen werd het al snel een tabel met veertien standaardgezinnen. Het Nibud maakte er honderd van. Nog niet precies genoeg. Dus kwamen er ‘frequentietabellen’ om voor elke groep 36 mogelijke koopkrachtgevolgen te bepalen. Dan kon je een maatregel zo uitmikken dat 13 procent van de eenoudergezinnen met modaal inkomen er 0,25 procent in koopkracht op vóóruit zouden gaan als we voor hen de heffingskorting met 9 euro verhoogden. Zuinig met overheidsgeld, toch extra koopkracht. Hole in one! Coalitieprobleem weggepoetst, politici tevreden. En de belastingdienst? Die verwerkt de zoveelste verfijning van de toeslagen zuchtend maar loyaal in haar overbelaste systemen. Ieder jaar weer. Op weg naar het onvermijdelijke zwabberbeen.

Je ziet het op vele beleidsterreinen. Nadat de Raad van State in 2004 een streep door honderden bouwprojecten had gezet, omdat er te veel stikstof in de lucht zat, werd er een ingewikkeld systeem opgetuigd waarbij luchtvervuiling mocht worden gecompenseerd met milieumaatregelen die elders werden genomen. Lucht verplaatst zich immers, dus dat moest kunnen. Ambtenaren werkten zich een slag in de rondte en ontwikkelden de ‘Programmatische Aanpak Luchtkwaliteit’ waarin alles met alles werd verrekend. Voortaan had je een supercomputer nodig om wegen en varkensstallen vergund te krijgen. Maar het werkte. Triple twenty!

En het kon en moest nóg slimmer. Stikstof komt niet alleen in de lucht maar ook in de grond terecht. En dat kun je niet elders goedmaken, grond verplaatst zich niet. Niet getreurd. Als je de compensatie iets láter realiseert, mag je die nú al inboeken. De Programmatische Aanpak Stikstof was geboren. Ikzelf werkte er enthousiast aan mee. Nog scherper mikken op de aanlokkelijke combinatie van milieu én economie. Maar zo veel creatief boekhouden werd de overheid te veel en de rechter te gortig. De dartpijl ging naar de grond. Bouwprojecten liggen alsnog stil.

De lokroep van perfect beleid behoudt ondanks deze zeperd een onweerstaanbare aantrekkingskracht. Superslimme klimaatmaatregelen om het Urgenda-vonnis te halen zonder langzamer te hoeven rijden. Foutloos zorgbeleid waarmee iedereen precies het benodigde krijgt. Verleidelijk als de sirenen. Vermijd pijnlijke keuzes! Maak jezelf niet impopulair! Ga voor de ‘win-win’, pak de ‘dubbeldoelstelling’, propageer de ‘maatwerkoplossing’

Overheidsbeleid is nooit perfect. Beleid kan slechts rechte lijnen trekken, dwars door de kronkelige realiteit heen. Ons toeslagenbeleid klieft recht als een liniaal door het leven. Leg je de liniaal naar rechts, dan ontzeg je mensen hulp waarop ze recht hebben. Naar links, dan strijken sommigen onterecht te veel overheidsgeld op. Zeg maar wat je voorkeur heeft, maar beeld je niet in dat je op elke keukentafel precies het juiste bedrag kunt laten landen.

Bij Schiphol belooft de politiek telkens de perfecte ruil tussen geluidswinst en passagiersgroei. Maar echte vliegtuigen kunnen de beleidsmatige geluidsruimte van Schiphol niet exact tot de laatste decibel volvliegen. In werkelijkheid schiet je er plaatselijk en tijdelijk overheen en dupeer je omwonenden. Of stop je ruim voor de grens is bereikt en lever je dus economie in? Kies maar.

Met perfect beleid pijnlijke keuzes vermijden: lang was het een succesvol Nederlands polderrecept. Mede mogelijk omdat we veruit het beste ambtenarenapparaat ter wereld hebben. Daar mogen we trots op zijn. Maar zelfs ons land bereikt een keer de limiet van haar kunnen en de de grenzen van haar milieuruimte. De belastingdienst kraakt, de bureaucratie wordt onverteerbaar, de stikstofaanpak is vastgelopen en omwonenden van Schiphol zijn boos. Om overheidsdarteritus te vermijden, moeten politici vaker doen waarvoor ze zijn gekozen: kiezen.