Nivelleren is een feestje, maar als het over klimaat gaat even niet

Het Wobke Wiebesfonds zit eraan te komen, en je kon de klok erop gelijkzetten: daar was de suggestie van de snelle trein naar Groningen, die een eind moet maken aan de achterstelling van het noorden. Wie geïnteresseerd is in de werkelijkheid van het achtergestelde noorden, moet eens gaan kijken in de Veenkoloniën, naar de windmolenparken in aanbouw. Ik mocht mee met Nico Broekema, die nog samen met de legendarische Fré Meis voor de CPN in de gemeenteraad van Groningen heeft gezeten. Hij is met pensioen maar nog actief bij de FNV, vooral als strijdbaar activist tegen de landschapsvernieling in zijn buurt. Maar zelfs de huidige partij van Broekema, de SP, heeft er geen oog voor.

We rijden langs Emmen naar het noorden. Links van de weg achter wat huizen glooit de Hondsrug, rechts kijk je over het laagland van het afgegraven veen. Een weids uitzicht, met alleen bomen aan de verre einder. Daar heb je de eerste van de 45 windmolens in aanbouw, een rij joekels die ruim tweehonderd meter hoog moeten worden. Dat betekent het eind van een bijzonder landschap zoals je het nergens anders in Nederland ziet. Het betekent ook de bezegeling van een nieuwe feodale verhouding tussen de boeren, die een vette subsidieboterham verdienen aan de exploitatie van een paar windturbines, en de dorpsbewoners en verder iedereen die hier niet in het bezit is van een paar honderd hectare.

Hoe moet je het noemen, regionale denivellering? Wat zich hier afspeelt, boeit in het westen niemand, zegt Nico Broekema. Zijn eigen FNV had zich ook wel meer mogen inspannen. Natuurorganisaties doen in de krant hun beklag over de mogelijkheid dat hun terrein zal worden verpest door megamolens. De natuur heeft tenminste nog een fatsoenlijke lobby. Als men in Den Haag al weet heeft van de Veenkoloniën, dan is de houding er een van ‘wonen daar ook mensjes?’, om met Gerard Reve te spreken.

De maatschappelijke effecten van klimaatbeleid zijn hier tastbaar, maar ook de aanhangers van Piketty en overige tegenstanders van het neoliberalisme laten zich niet zien. Voor drie windmolens op hun terrein beuren de boeren de balkenendenorm. Te betalen in box 3, dus geen loonbelasting. In sommige gevallen wonen ze zelf op de Veluwe, als ouderwetse absentee landlords. De omwonenden mogen naar het gedraai van de wieken kijken en genieten van de overlast.

Het was me al eerder opgevallen dat het klimaat voorrang geniet boven het lot van Jan Modaal. Onlangs maakte het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) bekend dat voor niets de zon opgaat. Het aardgasvrij maken van huizen zonder dat het de bewoners een forse duit kost, is volgens het PBL een illusie. Minister Wiebes had nog zo gezegd dat hij de kosten van de transitie naar aardgasvrij helemaal ging ‘platslaan’. Dat gaat dus niet gebeuren. Een rijtjeshuis isoleren en elektrisch verwarmen gaat 40 duizend euro kosten, een vrijstaand huis 80 duizend. Ook al smeer je de kosten uit over dertig jaar, de bewoners draaien er voor een belangrijk deel voor op. En niet alleen dat: van het gas af blijkt een denivellerende operatie. Gas wordt immers duurder gemaakt, en elektra goedkoper, om huisbezitters en huurders te verleiden over te stappen. De praktijk wijst al uit dat de meeste mensen, zeker aan de onderkant, een gasketel blijven kopen. Met stijgende energielasten dus.

De klimaattafel die ging over dit onderwerp, stond onder leiding van Diederik Samsom. Hij was het snelst klaar van alle tafels, had op papier zijn zaakjes keurig voor elkaar. Om het aardgasvrij maken van uw huis te bekostigen, zou er een speciale hypotheek komen, de gebouwgebonden financiering. Maar ook daar ziet het Planbureau voor de Leefomgeving geen heil in. Bij een gewone hypotheek is er een onderpand, het huis, maar bij zo’n gebouwgebonden krediet is dat er niet. Waarom zou de bank zin in extra risico hebben? Evenmin is er hypotheekrenteaftrek, zodat niet alleen het gas, maar ook uw lening om ervan af te komen duurder wordt. Nivelleren is een feestje, maar als het over klimaat gaat even niet.

Nico Broekema vertelt dat Diederik Samsom ook in het noorden is langs geweest. Samsom vond de besluitvorming over de windparken in de Veenkoloniën ‘een mispeer’. De beslissing is in Den Haag genomen, met behulp van de Crisis & Herstelwet en de zogenoemde Rijks Coördinatieregeling. Zodoende kon de bevolking worden gepasseerd, en hoefde er pas hom of kuit te worden gegeven toen er geen weg terug meer was. Aan woede ontbreekt het nog altijd niet. Benoorden Emmen zijn niet er heel veel mensen die denken dat de overheid het beste met u voor heeft.

Deze week heeft de actiegroep Platform Storm een rechtszaak aangespannen, min of meer naar het model van Urgenda. Na bot te hebben gevangen bij de Raad van State, is nu de hoop gevestigd op de gewone rechter, en op het Europese Hof. Dat heeft voor de vakantie uitspraak gedaan over een windpark in België. De bouw is stilgelegd omdat het ontbrak aan de vereiste medezeggenschap, en omdat niet van tevoren onderzoek is gedaan naar de gezondheidseffecten. Advocaat Peter de Lange legt telefonisch uit dat het een uitspraak is met verstrekkende gevolgen.

Het is een zaak van lange adem. Maar eerst hebben we volgende week de Algemene Beschouwingen. Landschapsverpesting, regionale achterstelling, denivellering, hoge kosten, slechte prestaties. Welke fatsoenlijke politieke partij kan zoiets stilzwijgend laten passeren?