Net als het leven is liegen een ambacht

Het sociale verkeer veronderstelt een bepaalde hoeveelheid leugens die het onderlinge vertrouwen niet al te zeer beschaamt.

Op een middag dronk ik koffie met sociaal psycholoog Andreas Wismeijer, die gepromoveerd is op de psychologie van geheimen. Aanleiding was een oproep die ik ongeveer een jaar geleden in de Volkskrant had gedaan; mensen die de behoefte voelden te biechten konden zich bij me melden voor een project. Het tijdstip dat er gebiecht kon worden naderde.

Wismeijer vertelde dat iedereen liegt of informatie verzwijgt. Aan liegen kleeft namelijk evolutionair voordeel. De mens is, als bekend, een sociaal dier. De angst voor afwijzing is een gevolg daarvan en liegen kan de afwijzing voorkomen. Wismeijer vertelde dat de moraliteit van de leugen hem nauwelijks interesseerde, het ging hem meer om de kosten-batenanalyse van de leugenaar. Liegen levert iets op, bijvoorbeeld tijd, maar kan bij ontmaskering ook tot statusverlies leiden, om maar iets te noemen. Voor kinderen is liegen een manier om autonomie te vergaren.

Een van de meest voorkomende geheimen betreft vaders die seksuele gevoelens hebben voor hun dochters, waaraan ik toevoeg: de fantasie is heel iets anders dan de daad. En de fantasie is vrij. De neuroot is iemand die voortdurend vreest dat zijn fantasie werkelijkheid wordt, terwijl hij diep van binnen weet dat dat nooit zal gebeuren. De neuroot is niets anders dan een neveneffect van het beschavingsproces. Neuroot zijn, is beschaafd zijn.

Daarnaast vertelde Wismeijer dat privacy en geheimen (oftewel: liegen) ongemerkt in elkaar overlopen. Tegenover wie ben je welke informatie verschuldigd? Je partner verwacht misschien informatie over mogelijk overspel, maar ben je deze informatie ook aan je collega verschuldigd?

Wismeijer wilde nog met me op de foto en toen gingen we ieder ons weegs. Ik liep over de Minervalaan. Het sociale verkeer veronderstelt een bepaalde hoeveelheid leugens die het onderlinge vertrouwen niet al te zeer beschaamt. Liegen is net als het leven zelf; een ambacht.